TAM PHÁP ẤN: VÔ THƯỜNG
– KHỔ – VÔ NGÃ
VÔ THƯỜNG (Pali:
Anicca)
Vô thường nghĩa là
"không chắc chắn", "thay đổi", "không trường tồn".
Vô thường là một trong ba tính chất (Tam pháp ấn, bao gồm Ấn Vô thường, Ấn Khổ
và Ấn Vô ngã) của tất cả các sự vật. Vô thường là đặc tính chung của mọi sự
sinh ra có điều kiện, tức là sinh, trụ, dị, diệt. Có thể nói, Vô thường là phép
quán chiếu, hay nói một cách khác, vô thường là một đối tượng trong tu tập quán
chiếu. Từ đó, Vô Thường là một phép thực tập Định trên Vô Thường. Rất sâu sắc
và lớn rộng về nghĩa và về tính diệu dụng của định vô thường.
Giáo lý vô thường rất
quan trọng cho toàn bộ cơ sở triết lý và thực hành trong Phật giáo. Nó mang đến
một sự xác nhận như một sự phát hiện chân chính, đó là tất cả những hiện tượng
– dù thuộc tâm lý, hay thuộc ngoại cảnh tự nhiên, không có ngoại hạng – đều là
vô thường. Mặc dù chân lý này hoàn toàn hiển nhiên, có thể chứng nghiệm được mọi
nơi, mọi lúc, nhưng chúng ta vẫn bị màn vô minh vây phủ, không nhận thức được
chân lý này một cách chân chính. Sự chuyển tiếp từ trạng thái không hiểu biết đến
trạng thái ý thức (và thừa nhận) tính chất vô thường của vạn vật, cùng với sự
thừa nhận hai tính chất kia, lập nên con đường tu học, và con đường này được Phật
vạch ra trong giáo lý của mình.
KHỔ (Pali:
Dukkha)
Khổ là một khái niệm
quan trọng của Phật giáo, là cơ sở của Tứ diệu đế. Khổ là một trong ba tính chất
của sự vật và được đúc kết trong câu nhận định Đời là bể khổ.
Không phải chỉ là những
cảm thụ khó chịu mới là Khổ. Khổ dùng để chỉ tất cả mọi hiện tượng vật chất và
tâm thức, xuất phát từ Ngũ uẩn, chịu dưới quy luật của sự thay đổi và biến hoại.
Như thế tất cả những điều an lạc đang có cũng là khổ vì chúng sẽ hoại diệt. Khổ
xuất phát từ Ái và con đường thoát khổ là Bát chánh đạo…
Chân lý thứ nhất - Khổ
đế - của Tứ diệu đế nói về tính chất của khổ như sau:
Sinh là khổ; già là khổ;
bệnh là khổ; chết là khổ; lo lắng, than thở, buồn rầu, tuyệt vọng là khổ; không
đạt gì mình ưa thích là khổ; nói tóm lại: mọi thứ dính líu đến Ngũ uẩn là khổ.
VÔ NGÃ (Pali: Anatta)
Đức Phật có nói rất
rõ: pháp hữu vi là vô thường, pháp hữu vi là khổ nhưng tất cả các pháp hữu vi
hoặc vô vi đều vô ngã.
Phật giáo coi vô ngã
là một khía cạnh cốt lõi của sự hiểu về bản chất của thân và tâm. Quan điểm này
cho rằng không có một thực thể hay thực thể tâm linh lớn hơn nào gọi là
"tôi" hoặc "bạn", mà tất cả mọi sự tồn tại đều là một phần
của sự hiện hữu tự nhiên.
Theo quan niệm phật
giáo, khi ta lãnh hội và thấu hiểu vô ngã, ta hiểu rằng sự tồn tại của chúng ta
không phụ thuộc vào một thực thể tách biệt và không đổi, mà nó được hình thành
bởi một loạt các pháp (dhamma) tạm thời. Các pháp này là các yếu tố cấu thành
mọi sự vụ, cảm xúc và ý thức, và chúng luôn thay đổi và tương tác với nhau.
Vì vô ngã nhấn mạnh
không có sự phân biệt rõ ràng giữa con người và tự nhiên, phật giáo thúc đẩy sự
thương yêu thương và sự bảo trợ đối với tất cả mọi dạng sự sống. Bằng cách hiểu
rằng mọi vật thể và hiện tượng đều là tạm thời và không đổi, vô ngã giúp cho
người tu hành phật giáo không bắt buộc tâm linh và tìm hướng thoát khỏi sự gắn
kết và đau khổ của cuộc sống.
Đây là một quan điểm
cơ bản của phật giáo và nền tảng trong việc rèn luyện đạo đức, truyền tụng và
thiền định để đạt tới sự giác ngộ và trọn vẹn.
Vô ngã (pali. Anattā), là một trong Ba pháp
ấn (Pali. Trilakaṇa) (Tam
Pháp Ấn) của sự vật theo Phật giáo.
Vô ngã là pháp ấn chỉ
có trong Phật giáo, cho rằng, không có một Ngã (Pali. Attā), một cái gì trường tồn, bất biến, cốt tủy, vững
chắc, tồn tại mà không phụ thuộc vào cái khác. Nghĩa là sự vật có mặt là do
duyên sinh (tùy thuộc điều kiện) khởi phát, chứ sự vật không có quyền gì với sự
sinh ra và sự hoại diệt của chính nó. Như thế, theo đạo Phật, cái ngã, cái
"tôi" là không có mà chỉ là một tập hợp của Ngũ uẩn (Pali. Pañcakandha), luôn luôn thay đổi,
sinh diệt. Vô Ngã là một trong 3 pháp ấn. Hai pháp ấn còn lại là Khổ và Vô Thường.
Cái gì có sinh thì phải có diệt là vô thường; cái gì vô thường thì là khổ; cái
gì khổ mà nó biến đổi theo duyên sinh (không tùy thuộc vào ý muốn của nó) thì
là vô ngã. Mọi pháp hữu vi (pháp có sinh thì có diệt) thì là Khổ, Vô Thường, Vô
Ngã. Pháp Vô Vi (pháp không có sự tạo tác nên không có sự diệt) cũng là vô ngã.
Pháp Vô Vi không có tính chất Vô thường và Khổ như pháp hữu vi.
Mối liên hệ giữa Vô
Thường, Khổ, Vô ngã
Vô thường, khổ và vô
ngã được gọi là Tam Pháp Ấn, tức là 3 ấn tướng hay 3 yếu tính trong cùng một
pháp chứ không phải là 3 thành phần riêng biệt với nhau. Vì vậy chỉ cần thấy được
một trong ba tính chất này tức là đã thấy được thực tính pháp, nên ngay đó liền
thấy được hai tính chất còn lại, chứ không phải thấy yếu tính này xong rồi mới
tìm hiểu yếu tính kia.
