SI MÊ
Để hiểu rõ vấn đề hoặc
thực tế nào đó, ta cần tiếp thu thông tin, nghiên cứu, tìm hiểu và suy nghĩ sâu
hơn về nó. Bằng cách đó, ta có thể xác định nguyên nhân, cơ chế hoạt động, tác
động và các yếu tố liên quan. Hiểu sâu về một vấn đề cũng đòi hỏi sự kiên nhẫn,
mở lòng và khả năng phân tích.
"Si mê",
là "Vô
minh". Cũng được viết là ngu si. Là phiền não, si mê đối với mọi chân lý
tương đối và tuyệt đối. Theo nó được xem là một trong các đại phiền não nó là một
trong 6 căn bản phiền não, là đồng nghĩa với vô minh. Được xem như là nguồn gốc
của mọi phiền não.
Si ở đây có nghĩa là đặt
niềm tin vào một cái gì nghịch lý, không thể có, không nhận được sự thật nằm
trong các Pháp – nói tóm lại là không biết ý nghĩa của cuộc sống.
Theo quan niệm của đạo
Phật thì con người bị sáu Thức – năm giác quan thông thường (bao gồm mắt, tai,
mũi, lưỡi, thân) và thêm vào đó là ý thức (tri thức), thức biết phân biệt – làm
mê hoặc, si mê. Một tâm trạng vướng mắc vào sáu thức nêu trên dẫn dắt con người
đi vào cõi mê bởi vì chúng thúc đẩy, tạo điều kiện làm cho con người dễ tin rằng,
thế giới hiện hữu là sự thật tuyệt đối, mặc dù nó chỉ là một khía cạnh, một
khía cạnh rất hạn chế của sự thật.
Quan niệm cho rằng thế
giới nằm ngoài Tâm cũng được xem là cuồng si, bởi vì thế giới chính là sự phản
chiếu của tâm, là những biến chuyển của tâm thức (thức biến). Như vậy không có
nghĩa là thế giới hiện hữu hoàn toàn không có. Nếu các vị Thầy trong Phật giáo
bảo rằng, các pháp hiện hữu đều không có thật thì người ta nên hiểu rằng, chư vị
nói như thế để phá tà kiến, niềm tin của một phàm phu vào một thế giới nằm
ngoài tâm, thế giới khách thể, cho rằng nó chính là sự thật. Mục đích của đạo
Phật là tiêu diệt si mê qua kinh nghiệm Giác ngộ và trong tất cả các trường
phái thì Thiền tông nổi bật lên với quan niệm nhận biết nó như nó là (chân đế)
hoặc sự thật tuyệt đối, trực nhận chân lý.
Theo các giáo lý tối
thượng của Phật giáo như Thiền, giác ngộ và si mê, thế giới hiện hữu và sự thật
tuyệt đối. Luân hồi và Niết-bàn là một, không hai. Để đạt đến sự nhận thức này,
người ta cũng có thể dùng phương pháp biện chứng, suy luận phân tích – như nhiều
trường phái Phật giáo khác. Nhưng Thiền tông lại cho rằng, cái thức phân biệt –
vốn đã bị một màn si mê bao phủ, dẫn dắt con người đến bể khổ trầm luân – chỉ
có thể vượt qua bằng kinh nghiệm giác ngộ trực tiếp, như "người uống nước
biết mùi vị như thế nào".
