Số phận của chúng ta là sanh già, bệnh, chết; trải qua cuộc
sống mong manh ấy ai mà chưa từng khóc vì mình và vì người khác? Nơi nào có nước
mắt nơi đó có khổ đau, và nơi đó có lòng bi.
Con người luôn luôn sống trong một hoàn cảnh hữu hạn, bất toại
nguyện: muốn mà không được, thương yêu cũng phải chia lìa, oán ghét mà phải sống
chung, thất vọng lo âu, sợ hãi ….Trong cỗi con người này, có đủ cảnh khổ trong
tất cả các loài trong vũ trụ.
Trên trái đất này, có một nơi nào, có một ngày nào mà không
có chiến tranh, bệnh tật, thiên tai, chết chóc? Trong xã hội từ xưa đến nay,
luôn luôn có một số người chưa từng nghèo. Nhưng chưa có một ai trong tâm chưa
từng khổ.
Khổ đau nằm nơi trung tâm số phận con người, âm thầm dệt nên
những chất liệu cấu tạo thành con người. Thế nên hạnh phúc tương đối, ngắn ngủi
mà người bình thường có được, chỉ là sự trá hình của khổ đau. Có những người
háo thắng khoe khoang tự mãn, kiêu ngạo
thậm chí độc ác… những tính tình “dễ ghét”, nhưng không phải thế đâu. Những
tính tính dễ ghét đó chỉ là những phản ứng biểu lộ bên ngoài của những khổ đau
bên trong. Người thật sự bình an, hạnh phúc thì không có những biểu lộ khó ưa
đó. Cho nên thấy ai đáng ghét thì hãy thương cho họ, họ cần lòng từ bi để thoát
khỏi những vết thương ẩn kín trong lòng khiến cho nhân cách của họ trở thành
méo mó, tàn tật. Dù họ có đáng ghét tới đâu họ chỉ là người thua cuộc thất bại, là nạn nhân của những bệnh tật
trong tâm của mình. Rồi cuối cùng họ chỉ là người thất bại nạn nhân của cái chết.
Xã hội tiêu thụ hiện đại tìm cách che dấu khổ đau, tìm cách
quảng cáo cho sự hời hợt của một xã hội tiêu thụ. Những bức hình trong sách
báo, toàn là những gương mặt tươi cười, mãn nguyện, đẹp đẽ. Nhưng những bức
hình thật thường được giải Pulitzer: chỉ là những khuôn mặt của chiến tranh, chết
đói nghèo khổ, thiên nhiên bị tàn phá …
Có một giây phút nào không có ai khổ đau trong thành phố này
? Thề nên có một giây phút nào nên dừng lòng bi ? Và có phải, lòng bi cần được mở
rộng và đào sâu cho đến ngày không còn con người trên trái đất này.
Lòng bi còn cần được đào sâu và mở rộng đến những sinh thể
thấp kém hơn, chẳng hạn như thù vật. Chúng không có đủ điều kiện để tìm hạnh
phúc cho chúng. Chó mèo trong nhà thì cho gì ăn nấy, cho ngủ chỗ nào thì ngủ chỗ
đó. Chúng không đủ trí thông minh, ngôn ngữ để hiểu hòng có thể phát triển
thoát ra khỏi thân phận thấp hèn của mình. Ở dưới loài thú vật, còn có những cảnh
giới khổ đau hơn nữa, nặng nề hơn nữa mà kinh điển đã nói.
Lòng bi thật sự chỉ có khi có trí đi kèm. Đó là khi thấy con
người dù có là gì đi nữa thì vẫn luôn luôn mắc lưới trong vòng mười hai duyên sanh: vô minh sinh hành, hành sinh thức…
cho đến già, chết. Mỗi người chính là vòng duyên sanh này, đời này sang đời
khác. Dù có sống thế nào, có được gì có mất gì; cũng chỉ là dệt thêm tấm lưới
duyên sanh của sanh tử mà thôi. Thấy được như vậy, lòng bi tự nhiên được sanh
khởi, có được lòng bi với một người thì có được lòng bi với nhiều người. Mà
chúng sanh thì vô biên nên lòng bi cũng trở thành vô biên.
Thấy được khổ đau của người khác (Chân Lý về Khổ ) là có
lòng bi .
Thấy được nguyên nhân khổ đau của người khác, (Chân Lý về Tập),
lòng bi càng hiện diện sâu rộng hơn nữa.
Thấy được trạng thái chấm dứt của khổ đau (Chân Lý về Diệt),
lòng bi càng cụ thề và có động lực.
Thấy được và đi trên con đường chữa lành, diệt khổ cho người
khác (Chân Lý về Đạo, con đường), lòng bi trở thành hiện thực và hoạt động hơn
nữa.
Cũng chính lòng bi làm động lực mở mang trí tuệ để thấu hiểu
và sử dụng được 4 chân lý này hầu cứu giúp người khác.
Lòng bi cho số phận con người không phải là ngẫu hứng, chợt dấy lên bất ngờ rồi sau đó biến mất. Đó
phải là một thực tại của đời sống mỗi người. Thực tại đó nâng cấp cho cuộc sống
mỗi người để được hoàn thiện hơn. Lòng bi ấy phải là một cái tâm trải dài suốt
số phận con người, thậm chí trải dài qua những kiếp đời của một con người. Và nếu
lòng bi ấy dành tặng cho nhiều con người thì hẵn nó càng rộng sâu hơn nữa. Rộng
sâu cho tới mức trở thành lòng bi vô lượng ( Bi vô lượng tâm ), một trong bốn
tâm vô lượng
Thấy rõ sự khổ đau, tương tục của chúng sanh, mà chúng sanh
thì vô biên, nên chúng ta cần thấy rằng lòng bi không bao giờ là đủ, là thừa.
Trái lại , lòng bi luôn luôn thiếu, vĩnh viễn thiếu.
Như thế lòng bi không chỉ là một bổn phận với đồng loại, với
đồng nghiệp sanh tử . Lòng bi còn mở cho chúng ta đến sự giải thoát; lòng bi giải
thoát khỏi số phận hữu hạn của mình bằng sự bao la vô hạn của nó ( Bi vô lượng
tâm ).
Sống được với lòng bi, chúng ta sẽ cởi mở cuộc sống hạn hẹp
của mình trở nên rộng lớn hơn, sâu thẳm
hơn. Cho đến biết đâu một ngày nào đó nó trải rộng đến vô hạn, sâu thẳm đến vô
hạn. Lúc ấy chúng ta biết , thương ai cũng là thương mình.
Sự dại dột nhất hóa
ra là làm khổ người khác và không biết thương người ■
Tạp Chí Văn Hoá Phật Giáo 135 | NGUYỄN THẾ ĐĂNG
