Đức Phật xem kiêu mạn là ác pháp hay pháp chướng đạo bởi cảm
thức tự mãn quá đáng này làm say đắm lòng người, khiến con người trở nên mê muội,
“ngủ quên trong đắc ý”. Không thấy rõ bản chất vô thường bất an của hiện hữu,
không còn tinh thần tinh tấn, bỏ qua gánh năng với thiện pháp, rơi vào phóng dật,
thực hiện các hành vi ác bất thiện về thân, vè lời, về ý dẫn đến hậu quả khổ
đau. Ngài lưu ý với chúng ta về tiến diễn nguy hại của tâm lý kiêu mạn.
“ say sưa trong kiêu mạn của tuổi trẻ, này các tỳ kheo, kẻ
vô văn phàm phu làm các ác hành về thân, làm các ác hành về lời nói, làm các ác
hành về ý, sau khi thân hoại mạng chung, bị sanh vào cõi dữ ác thú, đọa xứ, địa
ngục. say sưa trong kiêu mạn của không bệnh, này các tỳ kheo”
Nhìn chung, kiêu mạn là một loại cảm thức sai lầm hay một
tâm lý tự mãn tai hại cần được loại bỏ, xuất hiện ở các cấp độ khác nhau và
trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Nó cảm giác tự thảo mãn hay đắc ý về chính mình hoặc về những gì mình có được đi đôi với
tâm lý thích khoe khoang so sánh với người khác. Nó là lề thói của ý tưởng tự
tôn ngã mạn làm suy đồi tư cách đạo đức con người. Nói cách khác, nó là cái
“tôi” chủ nghĩa được thổi phồng lên khiến cho con người trở nên say sưa mê muội,
đánh mất đi các đức khiêm tốn và thận trọng cần thiết cho cuộc sống. Bởi nó là
tâm lý sai lầm hướng con người lạc vào tà đạo, ấp ủ những ý nghĩ bất chính, nên
Đức Phật kêu gọi chúng ta phải nỗ lực loại trừ kiêu mạn.
Về cách thức, Đức Phật nói cho chúng ta biết một kinh nghiệm
đối tri rất hay, đó là suy nghĩ về bản chất vô thường bất an già – bệnh – chết của bản thân. Ngài cho rằng khi nào con người
ta có những suy nghĩ trưởng thành và chín chắn về bản thân mình, nghĩa là quay
nhìn lại chính mình và nhận ra “tánh già năm trong tuổi trẻ, tánh bệnh ở trong
sức khỏe, tánh chết nằm trong sự sống” 8 thì bấy giờ ý tưởng kiêu mạn không có
lý do sanh khởi hay tồn tại 9 . Ngài kể câu chuyện về cuộc đời giàu sang thuận
lợi của Ngài khi còn trong hoàng cung đi đôi với suy nghĩ chân thành xác đáng về
sự kiện già-bệnh-chết không tránh khỏi của kiếp nhân sinh như là một cách thức giúp
Ngài vượt qua tâm lý và thái độ kiêu mạn. Ở đây chúng ta có thể đọc và suy gẫm
câu chuyện tự sự của Ngài để rút ra bài học khiêm cung cho bản thân mình:
“ Này các tỳ kheo, Ta được nuôi dưỡng tế nhị, tối thắng nuôi
dưỡng tế nhị, cứu cánh nuôi dưỡng tế nhị. Này các tỳ kheo, trong nhà phụ vương
Ta, các hồ nước được xây lên, trong một hồ có hoa sen xanh, trong một hồ có hoa
sen đỏ, trong một hồ có hoa sen trắng, tất cả đều phục vụ cho Ta. Không một
hương chiên đàn nào ta dùng, này các tỳ kheo, là không từ kàsi đến. Bằng vải
kàsi là khăn Ta, này các tỳ kheo, bằng vải
kàsi là áo cánh, bằng vải kàsi là nội y, bằng vải kàsi là thượng y. Đêm và
ngày, một lọng trắng được che cho ta để tranh xúc chạm lạnh, nóng, bụi, cỏ hay
sương. Này các tỳ kheo, ba lâu đài được dựng cho ta, một cái cho mùa đông, một
cái cho mùa hạ và một cái cho mùa mưa. Và Ta, này các tỳ kheo, tại các lâu đài
mùa mưa, trong bốn tháng mưa, được những nữ nhạc công đoanh vây, ta không có xuống
dưới lầu. Trong các nhà của người khác, các người đầy tớ, làm công được cho ăn
cơm tấm và cháo chua; trong nhà của phụ vương Ta, các người đầy tớ được cho an
gạo, thịt gà và cơm nấu, với Ta, này các tỳ kheo, được đầy đủ với giàu sang như
vậy, được cứu cánh nuôi dưỡng tế nhị như vậy, Ta suy nghĩ:
“ Kẻ vô văn phàm phu tự mình bị già, không vượt qua khỏi
già, khi thấy người khác bị già, lại bực phiền, hổ thẹn, ghê tởm, quên rằng
mình cũng như vậy, ta cũng bị già, không vượt qua khỏi già, sau khi thấy người
khác già, ta có thể bực mình, hổ thẹn, ghê tởm sao? Như vậy thật không xứng
đáng cho ta”. Sau khi quan sát về Ta như vậy, này các tỳ kheo, sự kiêu mạn của
tuổi trẻ trong tuổi trẻ được đoạn trừ hoàn toàn.
“ Kẻ vô văn phàm phu tự mình bị bệnh, không vượt qua khỏi bệnh,
khi thấy người khác bị bệnh, lại bực phiền, hổ thẹn, ghê tởm, quên rằng mình
cũng như vậy, ta cũng bị bệnh, không vượt qua khỏi bẹn, sau khi thấy người khác
bệnh, ta có thể bực mình, hổ thẹn, ghê tởm sao? Như vậy thật không xứng đáng
cho ta”. Sau khi quan sát về Ta như vậy, này các tỳ kheo, sự kiêu mạn của không
bệnh trong không bệnh được đoạn trừ hoàn toàn.
“ Kẻ vô văn phàm phu
tự mình bị chết, không vượt qua khỏi chết, khi thấy người khác bị chết, lại bực
phiền, hổ thẹn, ghê tởm, quên rằng mình cũng như vậy, ta cũng bị chết, không vượt
qua khỏi chết, sau khi thấy người khác chết, ta có thể bực mình, hổ thẹn, ghê tởm
sao? Như vậy thật không xứng đáng cho ta”. Sau khi quan sát về Ta như vậy, này
các tỳ kheo, sự kiêu mạn của sự sống trong sự sống được đoạn trừ hoàn toàn”10.
Chú thích:
1. Kinh Chân nhân, Trung Bộ
2. Kinh Chân nhân, Trung Bộ
3. Kinh Ví dụ tấm vải, Trung Bộ
4. Kinh Thừa Tự Pháp, Trung Bộ
5. Đại Kinh Thí dụ lõi cây, Trung Bộ
6. Đại Kinh Thí dụ lõi cây, Trung Bộ yuyu
7. Kinh Kiêu mạn, Tăng Chi Bộ
8. Kinh Già, Tương Ưng Bộ
9. Kinh được nuôi dưỡng tế nhị, Tăng Chi Bộ
10. Kinh được nuôi dưỡng tế nhị, Tăng Chi Bộ
Nguyên Hỷ +++
Bài Học Trừ Kiêu Mạn
October 26th, 2011
