Nói hoặc im lặng đều phải đúng nơi, đúng lúc, đúng người, và
chỉ sử dụng khi thực sự cần thiết. Lời nói có thể là lưỡi gươm, mà gươm chưa
dùng thì cứ để trong bao. Im lặng là diệu kế nếu lời nói vô ích, nếu không thì
có thể phản tác dụng. Thật chí lý câu nói của T. Man: “Người khôn ngoan mang tất
cả tài sản vào trong đầu”. Đó chính là giá trị của sự im lặng. Nhưng khi nào
nên im lặng?
1. Khi người khác buồn phiền, đau khổ
Biết vui với người vui, buồn với người buồn. Đó là động thái
của người có giáo dưỡng, tri thức, biết điều, biết cư xử và thấu cảm. Không gì
vô duyên hơn khi người khác khóc mà mình lại cười - hoặc ngược lại. Sự “lệch
pha” đó khả dĩ khiến chúng ta trở nên lố bịch, hợm hĩnh và kiêu ngạo.
2. Khi người khác suy tư, lao động trí óc
Sự im lặng là “vương quốc” của hoạt động trí óc. Nhờ đó mà
có những kiệt tác, sự cao thượng, sự hiểu biết, sự trưởng thành, sự hồi tâm…
Văn hào W. Goethe xác định: “Tài năng được nuôi dưỡng trong cô tịch, còn chí
khí được tạo bởi những cơn sóng dữ của giông tố cuộc đời”. Thấy người khác trầm
tư mặc tưởng, đừng phá “khoảng riêng” của họ. Sự im lặng lúc đó thực sự cần thiết
và có ý nghĩa.
3. Khi người khác không hiểu mình
Khi chưa được hiểu, chúng ta cần cởi mở và hoà đồng để người
khác có thể hiểu mình hơn - dù không thể hiểu hết. Nhưng nếu bạn cảm thấy người
ta thực sự không thể hiểu hoặc không muốn hiểu thì tốt nhất là im lặng. Nếu
không, những gì bạn nói có thể gây “dị ứng” hoặc hiềm thù.
4. Khi người khác nói về vấn đề mình không am hiểu
Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe. Người
khôn ngoan chỉ nói những điều mình biết rõ và hoàn toàn im lặng đối với những
gì mình không biết hoặc mơ hồ. Đừng ảo tưởng mình là “bách khoa tự điển”. Nhà
bác học A. Edison nói: “Điều chúng ta biết chỉ là một giọt nước, điều chúng ta
không biết là cả đại dương”. Còn hiền triết Socrates thừa nhận: “Tôi không biết
gì cả, đó là điều tôi biết rõ nhất”. Chỉ là người bình thường, chúng ta càng cần
khiêm nhường mà biết im lặng.
5. Khi người khác khoe khoang, lý sự
Thùng rỗng kêu to. Càng hiểu biết người ta càng ít nói, thâm
trầm và cảm thông. Trong 4 phép toán, phép trừ là… “dễ” nhất, nhưng lại đầy ý
nghĩa. Chỉ vì ngu dốt nên mới độc đoán, khắt khe hoặc cố chấp. Khoe khoang và
lý sự là “đặc điểm” của đầu óc nông cạn, thiển cận. Dốt thì hay nói chữ để cố
che lấp khiếm khuyết của mình.
6. Khi người khác không cần mình góp ý kiến
Đừng bao giờ “xía” vào chuyện của người khác hoặc tò mò chuyện
của họ. Vả lại, nói nhiều thì sai nhiều. Nói thiên lệch thì mất lẽ chính, nói
huênh hoang rồi đến chỗ đuối, nói xiên xẹo rồi đến chỗ sai trái, nói giấu giếm
sẽ đến chỗ cùng. Cibbon nói: “Đàm luận khiến người ta hiểu biết, nhưng im lặng
là trường học của sự khôn ngoan”. Im lặng còn là yêu thương, tha thứ, và là cuộc
sống.
Tuân Tử dạy: “Im lặng, lắng nghe, ghi nhớ, hành động và khôn
ngoan là 5 cung bậc khác nhau của trí tuệ”. Có thể coi đây là ngũ-cung-sống của
cuộc đời. Tóm lại, im lặng là một nghệ thuật kỳ diệu và là cách thể hiện văn
hoá cao cấp.
Nói ra được thì tốt nhưng có khi im lặng lại tốt hơn. Ta nên
học lắng nghe để hiểu, dừng lại để thương. Nhưng khó đấy, bài học này chỉ dành
tặng cho những ai đã biết buông bỏ ngạo mạn, biết đời sống là vô thường bất chợt.
Vừa rồi trò chuyện với người bạn, anh ta nói: trong cuộc sống,
rất ít người chịu học lắng nghe và im lặng. Bởi vì họ không muốn thua kém,
không muốn khiêm cung để nghe rõ những gì người khác nói. Thậm chí, họ giành
nói như để tận dụng hết thời gian gặp nhau, sợ thiệt thòi khi ra về mà đối
phương chưa rõ hết câu chuyện. Thì vậy, cuộc sống là muôn màu!
Ngày xưa, ngay chính ta cũng ham nói, vào cuôc họp cứ uyên
thuyên bất tận, ra café với bạn thì lắm nỗi niềm... Lúc nào cũng muốn nói ra,
muốn trút xuống, có khi quá cao trào bi đát, khóc thương. Nghĩ lại, ngày xưa ta
ích kỷ thật, chỉ muốn nói cho thỏa. Thậm chí, hay gân cổ cãi lại mỗi khi có vấn
đề gì đó về quan điểm. Người sai rồi, ta đúng! Rồi... ta đã được gì trong
"đúng - sai" đó?
Thật vậy, nhu cầu chia sẻ ai cũng có. Nhưng để làm người hứng
chịu và biết lắng nghe, đếm được mấy người? Cảm xúc con người vô cùng phức tạp,
tuổi càng cao, trái tim càng thu nhỏ, dù đã được bao bọc rất kỹ nhưng chỉ cần một
lời nói vu vơ cũng có thể như mũi nhọn xé nát lòng người. Thành ra, người lớn
chỉ nghĩ mà không cần nói, còn người trẻ thì cứ nói mà không cần nghĩ!
Người ta càng về già càng thấy cô đơn, hay hoài niệm về thời
son trẻ rồi bới tìm, rồi thở dài... Có lẽ, họ tiếc nuối điều gì của ngày đã
qua. Người trẻ thì nôn nao mong cho ngày mau tới, sẽ vứt bỏ nếu không thích, cần
gì người khác hiểu. Và dĩ nhiên không bao giờ chịu im lặng!
Ta ví cuộc đời như trò chơi xếp chữ. Ai cũng được phát cho
1000 miếng, ai cũng có thời gian hoàn thành giống nhau. Chỉ có điều là con người
ít khi kiên nhẫn chịu xếp cho mình đến mảnh cuối cùng để tận hưởng vẻ đẹp thực
sự nằm bên trong đâu đó. Đa phần người ta than thở hoặc nóng nảy và cố gắng chắp
vá, chồng chéo tất cả vào nhau, rối tung, mệt mỏi, chán nản, trách đời bất
công, sao ông trời khó khăn với người này, dễ dãi với người kia?
Chỉ có những ai đi đến cuối cùng của sự tận tụy mới nhận ra
bức tranh cuộc sống thật đẹp, thật xứng đáng. Và có khi để hoàn thành nó, người
ta đã âm thầm đi tìm, luôn kiên nhẫn và im lặng. Người ta phải nhẹ nhàng tìm kiếm,
kể cả chẳng may ghép vài lần mà không đúng. Thì đã sao? Ta có 1.000 cơ hội kia
mà. Lần này chưa được, lần sau sẽ được, chỉ cần bạn đủ niềm tin. Vì tin sẽ thấy,
tìm sẽ gặp. Nếu ta tin chắc chắn mình sẽ hạnh phúc thì đã có hạnh phúc rồi đấy.
Hạnh phúc ngay giây phút này đây, yên bình và thanh thản.
Không một chút quấy rầy, không chết chóc hay chiến tranh. Đẹp quá phải không? Nếu
có nhiều hạnh phúc hơn thế, hãy mang chia sớt nhé nhưng nhớ lặng thầm. Khẽ
thôi, họ sẽ biết cảm nhận. Yên tâm...!!!
Nhật Lệ
