Ôi mịt mùng tăm tối bao nhiêu trong ngục thất mà em tự giam hãm ! Mở rộng ra, mở ra cho sống yêu thương tràn ngập qua vạn hồn đơn côi, cho lạch tình giao thông cùng đại dương bác ái.
Anh ạ ! Lòng em không hẹp, không xấu, thế mà mỗi lần tìm bạn
để giao thân, em lại thấy khó khăn tưởng không thể nào gần họ được.
Cái tâm trạng ấy chẳng riêng gì ở em. Anh cũng đã nghe nhiều
người nói với anh như thế. Ai cũng tự bảo rằng mình tốt, thế mà đôi bạn tri kỷ
vẫn hiếm hoi.
Sao lại có sự mâu thuẫn ấy được ? Tại sao trong lúc người
nào cũng tốt, lại không thể kết bạn cùng nhau ? Ở đây, đồng thanh sao lại không
tương ứng ? Và bởi đâu đồng khí lại chẳng tương cầu ?
Vì lòng người thường e dè với nhau quá, không ai chịu mở
lòng mình ra trước. Sự nghi nan đầu tiên, và cả sự kiêu ngạo nữa, đã khép lòng
họ lại và chia biệt mỗi người ra mỗi xứ cô đơn. Cho nên, muốn được lòng người
thì mở lòng mình ra trước đã, ai biết ý em muốn mời đoán mà dám đi vào ? Trang
trải lòng em mà mời đoán họ. Nếu có ai khinh khỉnh đi qua không thèm ghé lại,
thì cũng tủi cho lòng em lắm đó. Nhưng nếu em kiêu ngạo đứng riêng ra, thì làm
sao có bạn ? Phải bớt lòng tự hào và kiêu ngạo đi, để được thêm nhiều mến yêu
chứ ! Tình yêu, với tự đại và kiêu ngạo có bao giờ đi đôi với nhau ? Ðầu em ngước
cao thế kia thì làm sao thấy được bàn tay của kẻ khác đưa ra để giao nối ? Hạ
mình xuống một chút em ơi, người ta đang đợi tay em để nắm lấy đấy. Chịu phiền
hạ một chút chứ, có công cuộc nào tốt đẹp mà bắt đầu chẳng khó khăn.
Em không tìm ra được bạn, có khi tại em quá tính toán, so
đo. Ôi so đo, tính toán mà chi, lợi quyền không đi đôi với tình bạn. Suy tính
cho nhiều đi, rồi em sẽ suốt đời trơ trọi. Mới quen nhau đã sợ người ta lợi dụng,
thì biết bao giờ mới được thân nhau? Ðừng suy tính, nếu có bị lợi dụng, thì đấy
cũng là một cách để được hiểu người. Dâng cả lòng ra, và cả quyền lợi nữa. Dại
khờ đi cũng nên, dại khờ ở đây là một sự khôn ngoan mà ít người làm được, có
khôn ngoan mới dư trí dại khờ. Những kẻ hiểu người nhiều nhất là những kẻ nhiều
lần bị lợi dụng.
Nhưng tình bằng hữu là một sự gắn bó lâu dài, phải đâu là một
cử chỉ đẹp đẽ như lòng từ thiện mà ta chỉ cần mở bàn tay và nhắm mắt lại ?
Không đáng ngại, em ạ ! Ðã muốn đãi vàng, tấc phải hốt luôn
cả cát sạn. Không thể lừa lọc được. Những phần tử xấu xa rồi sẽ đào thải đi dần,
trong những sự kết hợp lâu bền, những phần tử hư hèn rồi sẽ mục nát. Em đừng sợ
khi mở cửa, lòng em sẽ bị những kẻ dở dang xâm chiếm mãi mãi. Bụi có thể bám
vào một hòn ngọc quí, nhưng chỉ một nhát chùi là sạch ngay. Có bao giờ ngọc với
bụi có thể giao hoà ? Chỉ những vật cùng một giống mới kết hợp nhau lâu. Những
người bạn xấu, nếu có xâm chiếm lòng em, thì chỉ trong một thời gian ngắn là đi
ngay. Họ không thể ở được lâu, và lòng em, dầu sao, cũng không thể cầm được họ mãi.
Mà cầm lại làm chi ? Vì sợ miệng đời mai mỉa rằng em chẳng thuỷ chung, nhưng
thuỷ chung phải đâu là một đức tính như người ta thường lầm tưởng? Thuỷ chung
chỉ là kết quả sự giao hoà giữa hai tâm hồn quí báu. Nó chứng tỏ rằng có hai tấm
lòng vàng đang giao kết ở đây và chỉ thế thôi, anh đã nói vàng không thể lẩn lộn
với chì, thuỷ chung làm sao được với những kẻ xấu xa, thiếu điều kiện để chung
sống ? Khi đã thiếu tính tình tốt đẹp để xây đắp tình thân, thì dù có muốn thuỷ
chung cũng chẳng được nào. Như hai bánh xe mòn không ăn khớp, họ sẽ xa dần nhau
mà không một sức mạnh nào níu lại được.
Khi thời gian đã dự phần đào thải, thì em cần gì phải lựa lọc
quá cho mất công, mà lựa làm sao cho đúng được, sao em dám chắc người ấy xấu,
sau một vài lần gặp nhau. Có những người rất đáng ghét lúc mới gặp. Nhưng đó là
do chúng ta nhận lầm nhiều hơn là họ đáng ghét thật. Càng sống gần nhau lâu,
càng đi sâu vào tâm hồn họ, mới thấu rõ rằng những nhận xét ban đầu của chúng
ta thường sai lạc, họ thường chẳng xấu như ta đã ngờ oan.
Như thế thì thái độ của người đi tìm bạn là đừng quá e dè,
kiêu ngạo, cũng chớ tính toán và nhất là đừng vội nghi oan rằng mọi người đều xấu
?
Phải đấy, em tóm tắt lại đúng lắm. Cử chỉ của người khát bạn
phải giống như người khát nước lâu ngày, lăn xả ra trên bờ khe mà hớp nước,
không quản ngại những cặp mắt tò mò chung quanh. Ðừng sợ người ta cười cử chỉ bồng
bột ấy. Mà ai lại đi cười cử chỉ của một người giàu lòng nhân ái ? Nếu em quá vồn
vả mà họ vẫn thờ ơ, thì người ta sẽ cười con người khô khan ấy chứ, anh nói thế
thôi, chứ ai lại thản nhiên trước sự mến yêu.
Tâm hồn chúng ta bị hình hài phân chia, mỗi người mỗi cõi,
nên khi có những sợi dây tình nào đưa ra để chấp nối hai hồn, ai lại chẳng vội
nắm lấy để giao thân. Nếu đến nay còn có kẻ còn chịu phận lẻ loi là tại thiếu
những dây thân ái của người khác trao cho.
Tung khắp bốn phương trời những sợi dây thân ái đi em ! Cái
cử chỉ đẹp đẽ ấy, bao nhiêu người đang ao ước, chờ mong, như những nụ hoa khát
khao một tia nắng để nở, như kẻ sắp chết đuối đợi một chiếc sào … Ðâu đây có những
cặp môi mấp mấy, sắp mở một lời yêu, đâu đây có những cặp mắt sáng ướt, chất chứa
tình thương, và những bàn tay run run chực cầm tay em đó. Sao em chẳng vội cầm
cho, để những bàn tay kia phải bơ vơ rồi buông thỏng, để những cặp môi đáng lẽ
được nở phải héo tàn, và những ánh mắt đang gợn sóng yêu thương, bỗng lại phẳng
lì và lạnh ngắt như mặt nước mùa thu.
Chao ôi ! Hai tâm hồn, hai sống yêu thương hoà hợp trong bể
đời bão tố, có phải là một tội lỗi gì đâu mà ngại ngùng lắm thế.
VÕ ĐÌNH CƯỜNG.
