Tập Đế hay Sự Thật Thánh Thiện Thứ Hai dạy rằng Đau khổ
có nguyên nhân và nguồn gốc của nó. Tập Đế xem xét và ghi nhận kỹ lưỡng và tường
tận hơn sự khổ đau. Tập Đế cho rằng đau khổ là do duyên sinh, hay nói khác đi,
đau khổ có được là nhờ vào nhiều điều kiện. Đau khổ không phải là một sự thật
tuyệt đối. Đau khổ là một sự thật thánh thiện; và chúng ta cần chú ý đến điểm
khác biệt nầy. Chúng ta không nói là trên đời nầy, mọi vật đều đau khổ, nhưng
chúng ta nói là có nỗi khổ luôn gắn liền với cái thế gian mà chúng ta đang sống
và với những giới hạn của kiếp sống nầy. Khi nhìn khổ đau từ góc cạnh nầy,
chúng ta sẽ thấy được những giới hạn của chúng ta và những gì chúng ta bị dính
mắc và trói buộc cuộc đời của chúng ta trong đó.
Thân thể là một trong những sự vật mà chúng ta bị dính mắc.
Theo quy luật tự nhiên, sắc thân con người là cái được sinh ra, lớn lên, già
nua và chết. Nó không phải là của riêng ta, thế mà chúng ta vẫn luôn xem nó là
của riêng. Thí dụ, khi bạn nói không thích diện mạo của tôi, tôi nghĩ ngay rằng,
"Anh chàng nầy không thích khuôn mặt của tôi. Khuôn mặt nầy chính là tôi đấy.
Như vậy là anh ta không thích tôi rồi. Tôi rất bất mãn anh ta về việc
này." Nếu tôi đồng hóa sắc thân nầy với chính tôi, thì khi có người mạ nhục
nó, tôi sẽ buồn phiền. Nhưng nếu tôi nhận ra rằng sắc thân nầy không phải là của
tôi thì mặc kệ ai nói gì về khuôn mặt của tôi cũng không sao. Khuôn mặt của tôi
là như thế đó ngay ở thời điểm đó, nó giống như vậy, nó không phải là cái gì của
riêng tôi. Nó thuộc về thế giới tự nhiên, và theo quy luật tự nhiên, nó sẽ già
rồi chết. Khi chúng ta bớt đồng hóa với thân thể nầy, chúng ta sẽ bớt gặp khó
khăn với nó. Thân thể vốn dĩ có được là nhờ vào nhiều điều kiện. Cứ để nó là
nó, thế thôi.
Nếu có được cái nhìn như thế về thân thể, chúng ta cũng
sẽ bớt gặp khó khăn với những người chung quanh. Chúng ta thường gặp khó khăn với
người khác khi chúng ta mang cái nhìn "đây là tôi và kia là bạn." Nếu
không đồng ý với nhau về một vấn đề nào đó, chúng ta sẽ cãi vả với nhau dữ dội.
Chúng ta bám chặt vào cái nhìn của mình về người khác và từ đó cảm thấy thất vọng
khi người khác không sống theo cái nhìn nầy. Trong đời sống, chúng ta đã bao lần
trải qua những quan hệ đầy ảo tưởng, chúng ta mong mỏi và chờ đợi nhau rất nhiều
để rồi hoàn toàn thất vọng? Chúng ta chờ đợi, khao khát, rồi thất vọng, vì hầu
như không ai trên đời nầy có thể làm cho chúng ta hoàn toàn hạnh phúc và thỏa
mãn. Nếu chúng ta quan hệ với cuộc đời theo cách nầy, nghĩa là muốn người khác
sống theo ý của mình, chắc chắn mọi người sẽ bằng cách nầy hay cách khác làm
chúng ta thất vọng. Và chúng ta cũng sẽ luôn thất vọng với chính mình vì chúng
ta sẽ không bao giờ trọn vẹn trở thành những gì mà chúng ta mong ước.
Tập Đế khuyên chúng ta không nên để tâm đến ý kiến hay
quan điểm của mình về các sự vật mà nên ghi nhận sự bắt đầu hay sự sinh khởi của
các sự vật nầy. Chúng ta thường không nhìn thấy sự sinh khởi của các sự vật.
Khi ngắm nhìn một sự vật nào đó, chúng ta liền khởi tâm yêu thích và chạy theo
nó hoặc ghét bỏ và chống lại nó. Tuy nhiên, để thấy được sự sinh khởi của sự vật,
chúng ta phải thật sự tỉnh thức và chánh niệm. Và khi thấy được rằng khổ đau có
sự bắt đầu của nó hay là một cái gì do duyên sinh, chúng ta sẽ đổi cái nhìn về
chính sự khổ đau.
Tập Đế quán tưởng sự sinh khởi của khổ đau bằng cách xem
xét ba loại tham ái.
Tiếng Pali gọi ba tham ái nầy là kama tanha (ái dục),
bhava tanha (ái hữu), vibhava tanha (ái vô hữu hay ái diệt).
Kama tanha hay ái
dục là lòng tham đắm dục lạc, những thú vui thuộc về giác quan; bhava tanha hay ái hữu là lòng ham muốn trở
thành một cái gì đó, một nhân vật nào đó và QUÝ vibhava tanha hay ái vô hữu là ước muốn dứt bỏ
hay hủy diệt một cái gì đó.
Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta có thể thấy được cả
ba loại tham ái nầy. Khi cảm thấy buồn chán, bạn liền đi tìm một món gì đó để
ăn, hay mở máy truyền hình để xem, hay uống một cái gì đó, hay gặp một người
nào đó để trò chuyện. Tất cả những hoạt động nầy thể hiện lòng tham muốn những
thú vui thuộc về giác quan hay ngũ dục. Nhưng sau khi đã nhàm chán với ngũ dục,
bạn có thể quay sang tìm cách cống hiến đời mình cho văn học bằng cách trở
thành một nhà văn nổi tiếng, cho việc nấu nướng bằng cách trở thành một người đầu
bếp tài ba, hay cho việc tu tập bằng cách trở thành một đấng giác ngộ. Tất cả
những mơ ước nầy là ái hữu, nghĩa là mong trở thành một cái gì đó. Và khi nhàm
chán với dục lạc, với sự thành đạt trên đời, bạn chỉ muốn chối bỏ chính sự hiện
hữu của bạn. Ngủ nhiều là một hình thức chìm đắm trong
QUÝ vibhava tanha
hay ái vô hữu, tức là muốn chối bỏ hay quên bẵng đi cuộc sống nầy. Nhưng khi vừa
thức dậy sau một giấc ngủ dài, bạn lại bắt đầu mơ ước trở thành một thành một
cái gì đó hay được sống trong dục lạc và vì thế bạn lại tìm một cái gì đó để
ăn, để hút, để uống, để ngắm nhìn, để đọc, để suy tư, cho đến khi bạn trở nên
nhàm chán và tìm cách quên đi chính những kinh nghiệm nầy! Thưa bạn, khi bị ám ảnh,
kinh sợ hay giận dữ về một điều gì, có phải bạn tìm cách diệt trừ ngay những
tình cảm này? Bạn la hét với chính bạn, "Tánh tôi rất nóng nảy. Tôi không
chịu được nữa." Bất cứ lúc nào sân hận, ganh tỵ và sợ hãi v.v… khởi lên
trong tâm, bạn đều tìm cách trừ khử chúng. Đó chính là vibhava
tanha hay ái vô hữu, ái diệt, tức là ham muốn dứt trừ một trạng thái tâm mà bạn
không ưa thích.
Ba loại tham ái nầy là điều kiện sinh khởi của khổ đau.
Tập Đế dạy chúng ta rằng dính mắc vào tham ái là nguồn gốc hay nguyên nhân của đau
khổ. Khi tỉnh thức và chánh niệm, chúng ta sẽ thấy sự sinh khởi của khổ đau, và
cùng lúc đó, chúng ta sẽ thấy được sự dính mắc của chúng ta với tham ái.
Nhưng cả ba loại tham ái nầy đều có sự bắt đầu. Chúng
sinh khởi, và do đó, không phải là những điều kiện thường hằng của tâm thức;
chúng không phải là sự thật tuyệt đối.
https://archive.org/details/4.-da-o-de-hay-su-tha-t-tha-nh-thie-n
Tâm và Đạo
Quán tưởng về cuộc sống trong Đạo Phật
The Mind and The Way
Buddhist Relections on Life
Ajahn Sumedho
Susanta Nguyễn dịch
Montreal, Quebec, Canada 2004
