Sự Thật thánh thiện thứ ba hay Diệt Đế là sự thật của sự
chấm dứt khổ đau. Khi thấy và biết được sự chấm dứt khổ đau, chúng ta sẽ có khả
năng nhìn xuyên thấu và chịu đựng tác động của một số tham ái, thay vì chỉ biết
chạy theo thói quen chống lại hay tìm cách thỏa mãn chúng. Chúng ta sẽ bớt dính
mắc vào tham ái và bớt chăm lo thỏa mãn những tham muốn của mình. Chúng ta để
cho tham ái chấm dứt một cách tự nhiên. Chúng ta trải qua và chịu đựng được sự
nhàm chán hay đau đớn, hoài nghi và tuyệt vọng, và hiểu rằng chúng sẽ chấm dứt.
Nếu hiểu theo nghĩa đen thì thái độ chấp nhận và chịu đựng khổ đau nầy có vẻ thụ
động, bi quan và yếm thế. Nhưng nếu nhìn từ một góc độ khác, khả năng chịu đựng,
trải qua và thấy được sự chấm dứt của khổ đau nầy sẽ giúp chúng ta trưởng thành
về tâm lý và tình cảm.
Người đời thường cho rằng mọi việc sẽ tốt đẹp hơn. Chúng
ta sẽ hạnh phúc và giàu có hơn, chúng ta sẽ được nghỉ ngơi và vui chơi nhiều
hơn, và rồi mọi việc trong đời sống sẽ đẹp đẽ hơn. Chúng ta sẽ luôn luôn tiến về
phía trước. Khi còn trẻ và ngây thơ, chúng ta tin cuộc đời là như thế; chúng ta
tôn thờ tuổi trẻ cùng với sự thành hình, phát triển và tiến bộ gắn liền với tuổi
trẻ. Nhưng ngày nay, nhiều người đã mệt mỏi và chán ngán tất cả những gì gắn liền
với cái nhìn lạc quan "tếu" nầy. Họ xem thái độ trên là thể hiện sự
non nớt về tình cảm; và dưới con mắt của người Phật tử, sự mệt mỏi và chán ngán
nầy không phải là dấu hiệu bi quan mà là biểu hiện của sự trưởng thành về tình
cảm và tâm lý. Đó là dấu hiệu họ đang quan sát cuộc đời kỹ lưỡng hơn và đã hiểu
quy luật phát triển của cuộc sống. Khi bạn có khả năng thấy, ghi nhận và hiểu
được sự chấm dứt của khổ đau, trí tuệ sẽ phát sinh. Khi hiểu được đầy đủ và trọn
vẹn sự chấm dứt của khổ đau, chúng ta sẽ rất bình thản, vì khi chúng ta để cho
mọi việc chấm dứt một cách tự nhiên và không tìm cách loại trừ nó, tâm chúng ta
sẽ thanh tịnh và tĩnh lặng.
Khi bạn tìm cách trừ diệt sự lo sợ hay giận dữ thì điều
gì sẽ xảy ra? Bạn sẽ chỉ trở nên bồn chồn hoặc chán nản và để dứt trừ trạng
thái bồn chồn hay chán nản này, bạn lại tìm một cái gì đó để ăn, để hút, để uống,
hay đi làm một việc gì khác. Nhưng nếu bạn biết chờ đợi và chịu đựng sự bồn chồn
và thôi thúc của tham ái, sân hận, hoài nghi, tuyệt vọng và những cơn dã dượi
buồn ngủ, và nếu bạn quan sát được sự chấm dứt của những trạng thái tâm lý nầy,
tâm bạn sẽ bình tĩnh và sáng suốt. Đây là điều mà bạn sẽ không bao giờ có được
nếu bạn cứ luôn chạy theo cái gì đó ở bên ngoài.
Đây là ý nghĩa và tác dụng của công phu hành thiền. Nếu
bạn ngồi thiền và kiên nhẫn chịu đựng, tâm bạn sẽ đi vào tĩnh lặng. Sự tĩnh lặng
nầy sinh khởi vì bạn không còn tìm cách để trở thành một cái gì đó hay diệt trừ
một cái gì đó. Đó là sự tĩnh lặng nội tâm hay thoải mái trong tâm hồn trong đó
bạn không còn gắng sức vùng vẫy để trở thành một cái gì đó (ái hữu), để thỏa
mãn dục lạc (ái dục), hay để diệt đi những phiền muộn (ái vô hữu). Bạn sẽ trở
nên thoải mái với những trạng thái phiền muộn nầy. Bạn bắt đầu sống chung một
cách bình thản và dễ chịu với những đau đớn về thể xác, bồn chồn và khổ tâm của
mình v.v… Và rồi bạn thấy rằng tâm của bạn sẽ rất trong, rất sáng và rất an
tĩnh.
Bây giờ, chúng ta sẽ thấy là những điều kiện được sinh
ra rồi mất đi nầy là không có tự ngã. Thật ra, thế giới vật chất chung quanh
chúng ta là do nhiều điều kiện cấu tạo; Thí dụ như tất cả những gì chúng ta thấy
được, cả con mắt của chúng ta, và nhãn thức chỉ sinh ra khi có sự tiếp xúc giữa
con mắt của chúng ta và những sự vật bên ngoài. Cũng tương tự như thế với những
điều kiện của tai và âm thanh, mũi và mùi hương, lưỡi và vị nếm, sắc thân và những
xúc chạm của nó với thế giới chung quanh. Thế giới tâm thức cũng bao gồm những
điều kiện này với tư tưởng và trí nhớ, tri giác và khái niệm. Tiếng Pali gọi tất
cả những điều kiện của thế giới vật chất và tâm nầy là Anatta hay Vô ngã. Những
điều kiện nầy không phải là ta, không phải là của ta, không phải là cái ta thường
hằng bất biến, và không phải là thực tại tuyệt đối của thế gian. Chúng là những
điều kiện luôn thay đổi. Ngay bây giờ, bạn đang ý thức đầy đủ về tình cảm, tư
tưởng hay bất kỳ phản ứng nào khởi sinh trong thân bạn. Đây là những gì chúng
ta có thể quan sát được. Và chúng ta quan sát được gì từ những điều kiện nầy?
Chúng ta quan sát và thấy rằng chúng sinh ra rồi mất đi và không có tự ngã.
Thay vì thuyết phục chúng ta tin vào cảnh giới Không
sanh không diệt, vào sự Thật tuyệt đối hay một Đấng Thượng đế nào đó, Đức Phật
chỉ cho chúng ta thấy những gì đang sinh khởi trong thế gian nầy. Ngài khuyên
chúng ta nên xem xét và quan sát những điều kiện được sinh khởi trong thế gian
vì đó là những gì mà chúng ta có thể trực tiếp thấy và biết được. Ngài dạy rằng
chánh niệm và tỉnh giác về những gì được sinh khởi trong thế gian sẽ đưa chúng
ta đến cảnh giới Không sinh không diệt vì khi chánh niệm và tỉnh giác, chúng ta
có thể trực tiếp kinh nghiệm những gì được khởi động và phát sinh từ trạng thái
Không sanh không diệt và đang thay đổi và vận hành để trở về trạng thái Không
sanh không diệt.
Đức Phật gọi kinh nghiệm về cảnh giới Không sanh không diệt nầy -- một kinh nghiệm không thể diễn tả bằng lời -- là Niết Bàn (Nibbana), là sự tĩnh lặng hay sự mát mẻ. Cụm từ "Không sanh không diệt" có thể gợi cho chúng ta ý nghĩa gần giống như sự tịch diệt hay hư vô, nghĩa là một trạng thái không có linh hồn, tự ngã hay Thượng Đế. Cụm từ nầy cũng có thể gợi lên một ý nghĩa thật buồn thảm và thê lương, nhưng đó không phải là điều Đức Phật muốn dạy chúng ta. Đức Phật chỉ muốn dạy chúng ta thấy rằng những điều kiện sinh khởi từ trạng thái Không sanh không diệt nầy là hết sức bất toại nguyện (khổ), không ngừng thay đổi (vô thường), và không có tự ngã (vô ngã). Ngài không đưa ra lý thuyết Vô Ngã và khuyên chúng ta phải tin vào đó, nhưng Ngài chỉ cho chúng ta con đường mà nếu đi trên con đường đó, chúng ta sẽ thấy được sự thật về đặc tính khổ, vô thường, và vô ngã của vạn pháp.
Khi quán sát những điều kiện
sinh khởi trong thân và tâm, bạn sẽ nhận ra rằng chúng đến rồi đi; chúng thay đổi.
Những điều kiện nầy không phải là chất liệu mà bạn có thể dùng tay rút ra, nắm
lấy và tuyên bố rằng: "Nó là của tôi." Khi có những tiếng ồn khó chịu,
nếu bạn nghĩ, "Tôi căm ghét những tiếng ồn nầy. Trời đất nầy không thể
dung chứa những tiếng ồn như thế. Tôi sẽ thưa lên nhà cầm quyền sở tại để giải
quyết việc nầy," thì rõ ràng là bạn đang xem những tiếng ồn đó là của bạn.
Nhưng khi bạn nhận ra được sự thật là những tiếng ồn nầy đến rồi đi và sẽ thay
đổi, và nếu bạn kiên nhẫn quan sát điều nầy, thì ngay cả những gì khó chịu nhất
cũng sẽ làm cho bạn bình an và tĩnh lặng. Khi bạn sống hòa hợp với thế giới vật
chất nầy và với tất cả những gì bạn suy nghĩ, cảm nhận, thể nghiệm qua sự tiếp
xúc của năm giác quan và tâm thức với tâm an tịnh, tĩnh lặng và chánh niệm, thì
đó chính là cái mà tôi gọi là Kinh nghiệm không thể diễn tả bằng lời, là cảnh
giới Không sanh không diệt, và là quả vị Niết Bàn.
Vì thế chúng ta hành thiền. Hành thiền là nhìn trực tiếp
vào sự diễn biến tự nhiên của tất cả sự vật. Chúng ta quan sát đặc tính chung của
tất cả hiện tượng do nhân duyên sinh khởi: Chúng sinh rồi diệt; đó là đặc tính vô
thường (anicca); Chúng là bất toại nguyện hay đau khổ; đó là đặc tính đau khổ
(dukkha) và sự đau khổ nầy có sự bắt đầu và chấm dứt của nó; và tự chúng không
có cái ngã; đó là đặc tính vô ngã (anatta).
https://archive.org/details/4.-da-o-de-hay-su-tha-t-tha-nh-thie-n
Tâm và Đạo
Quán tưởng về cuộc sống trong Đạo Phật
The Mind and The Way
Buddhist Relections on Life
Ajahn Sumedho
Susanta Nguyễn dịch
Montreal, Quebec, Canada 2004
