Sự tỉnh thức là
một chức năng nhằm phá tan mọi nhiễu loạn, giống như một chuyên gia tháo ngòi
nổ. Xao lãng thông thường được tháo gở dễ dàng: chỉ rọi ánh sáng tỉnh thức vào
là chúng tan ngay. Xao lãng gây nên bởi thói quen huân tập cần sự kiên nhẫn của
tỉnh thức (thời gian lâu và lập lại nhiều lần) mới cắt đứt được mối dây tham ái
đã buộc chặt chúng vô tâm. Xao lãng chỉ là những cọp giấy. Tự chúng không có
sức mạnh; chúng cần được nuôi dưỡng mới tồn tại. Nếu bạn không nuôi dưỡng chúng
bằng sự sợ hãi, giận dữ và tham ái, chúng sẽ chết.
Bạn không cần hơn
thua với xao lãng vì trong thiền, sự tỉnh thức mới là yếu tố quan trọng. Chức
năng trọng yếu nhất của thiền là trau dồi tỉnh thức chớ không phải kiểm soát
những gì xảy ra trong tâm. Nên nhớ rằng định chỉ là một công cụ. Trên quan điểm
của tỉnh thức, không có cái gọi là xao lãng thật sự. Những gì dấy lên trong tâm
đều được xem như cơ hội (đối tuợng thiền) để trưởng dưỡng sự tỉnh thức. Ví như
bạn đã tùy tiện chọn hơi thở làm đối tượng chánh của thiền vậy. Nếu như bạn có
thễ tỉnh giác về đối tượng là hơi thở thì bạn cũng có thể tỉnh giác về đối
tượng là xao lãng. Bạn đã tỉnh giác được về sự an tĩnh của tâm và về sức mạnh
của sự tập trung, thì bạn cũng có thể tỉnh giác về tình trạng yếu ớt của của sự
tập trung và về sự đổ vở của tâm. Tất cả đều là tỉnh thức. Chỉ cần giữ lấy sự
tỉnh thức ấy và sự tập trung sẽ đến tự nhiên.
Mục đích của thiền
không phải là sự tập trung vào hơi thở liên tục và bất tận. Đó là một việc làm
vô bổ. Mục đích của thiền không phải là để đạt một trạng thái hoàn toàn tĩnh
lặng và trong sáng bởi tự nó, nó không giải thoát bạn được dầu đó là một trạng
thái tốt đẹp. Mục đích của tỉnh thức là đạt đuợc sự tỉnh thức không bị gián
đoạn. Tỉnh thức và chỉ có tỉnh thức mới giải thoát bạn.
Xao lãng đến dưới
nhiều hình thái và dạng thức khác nhau. Tâm lý Phật giáo chia chúng làm nhiều
nhóm. Một nhóm có tên là triền cái (niravana) vì chúng có phận sự ngăn che
sự phát triển của hai yếu tố thiền là sự tỉnh thức và sự tập trung. Cũng nên
hiểu rõ triền cái có tánh tiêu cực nên bạn phải tìm mọi cách diệt trừ chúng.
Diệt trừ không có nghĩa là bạn phải thúc ép, xa lánh hay kết tội chúng.
Hãy dùng tham ái
làm một ví dụ để khảo sát triền cái. Bạn không muốn tham ái kéo dài bởi tình
trạng ấy dẫn đến sự dính mắc và khổ đau. Nói vậy không có nghĩa rằng bạn sẽ vứt
nó ra khỏi tâm bạn mà là bạn chỉ "khuyến khích" nó đừng ở lâu. Nó đã
tự đến vậy bạn hãy để nó tự đi. Bạn ghi nhận cái tham đến bằng một cách đơn thuần
chớ không phán đoán. Rồi bạn đứng lui ra, xem nó dấy lên từ lúc đầu đến lúc
cuối. Bạn không giúp mà cũng không can dự vào. Nó ở bao nhiêu lâu thây kệ nó,
và bạn quan sát được bao nhiêu tốt bấy nhiêu. Bạn xem tham ái làm gì? Bạn xem
nó gây cho bạn và cho người khác những phiền toái nào? Bạn ghi nhận việc nó làm
sao khiến cho bạn bất toại nguyện thường xuyên và không nguôi? Kinh nghiệm này
giúp bạn khẳng định rằng tham ái là một căn bản bất thiện của đời bạn. Sự khẳn
định của bạn là một chứng nghiệm chớ không phải một suy đoán. Đó là sự thật.
Tất cả các triền
cái phải được giải quyết như nói trên. Và bây giờ chúng ta hãy quan sát từng
triền cái một.
