Trong Tăng Chi
Kinh (Anguttara Nikaya) Đức Phật đưa ra một hình ảnh để minh hoạ hôn trầm và
thuỵ miên như sau:
‘Nếu có một lu
nước, phủ trùm với rêu và thuỷ tảo, một người với thị lực bình thường, nhìn vào
lu nước ấy, không thể nhận ra và thấy đúng hình ảnh của khuôn mặt mình. Cũng
vậy, khi tâm bị ám ảnh bởi hôn trầm và thuỵ miên, bị áp đảo bởi hôn trầm và
thuỵ miên, hành giả không thể thấy một cách đúng đắn lối thoát khỏi hôn trầm và
thuỵ miên đã sanh; vì lý do đó hành giả không thể thấy và hiểu đúng lợi ích của
bản thân, không thấy và hiểu đúng lợi ích của người khác, không thấy và hiểu
đúng lợi ích của cả hai; những pháp hành giả đã thuộc lòng trước đây còn không
đi vào tâm (không nhớ được) nói gì đến những pháp không thuộc.’
Trong Eka-Nipāta
của Tăng Chi Kinh (Anguttara Nikaya) Đức Phật nói như thế này:
‘Này các Tỳ-kheo,
Ta không biết một pháp nàp khác có sức mạnh khiến cho hôn trầm và thuỵ miên
chưa sanh, sanh khởi, hoặc, nếu đã sanh, khiến cho mạnh mẽ và tăng trưởng, như
không hăng hái, lơ đãng, biếng nhác dài thây, buồn ngủ sau khi ăn và tâm trí
thụ động.
Nơi người nào tâm
trí thụ động, hôn trầm và thuỵ miên nếu chưa sanh, sẽ sanh khởi, hoặc nếu đã
sanh, được mạnh mẽ và tăng trưởng.’
Này các Tỳ-kheo,
Ta không biết một pháp nào khác có sức mạnh ngăn hôn trầm và thuỵ miên, nếu
chưa sanh, không cho sanh khởi, hoặc, nếu đã sanh, khiến cho được đoạn trừ, như
yếu tố khơi dạy nghị lực của một người (tinh cần giới), yếu tố khơi dậy sự nỗ
lực (tinh tấn giới), yếu tố khơi dậy sự nỗ lực liên tục của một người (dõng
mãnh giới).
Nơi người nào phấn
dấu một cách đầy nghị lực, hôn trầm và thuỵ miên chưa sanh, sẽ không sanh, hoặc
hôn trầm và thuỵ miên nếu đã sanh, được đoạn trừ.’
Chú giải Kinh Đại
Niệm Xứ (Mahā Satipaṭṭhāna Sutta) tuyên rằng có sáu pháp đưa đến sự đoạn trừ
của hôn trầm và thuỵ miên:
1. biết rằng ăn quá no là một nguyên nhân
gây ra hôn trầm và thuỵ miên.
2. thay dổi oai nghi;
3. nghĩ về tưởng ánh sáng;
4. ở nơi thoáng khí;
5. bạn lành;
6. nói chuyện thích hợp.
Những pháp sau
cũng hữu ích trong việc khắc phục hôn trầm và thuỵ miên:
1.
Niệm
sự chết
Như: ‘Hôm nay
nhiệt tâm làm; ai biết chết (sẽ đến) ngày mai?’
2.
Tưởng
Khổ trong Vô Thường
Như đã được nói
trong Tăng Chi Kinh (Anguttara Nikaya): ‘Nơi vị Tỳ-kheo quen thấy khổ trong vô
thường và thường xuyên áp dụng pháp quán này, thời một ý thức thấm thía về sự
nguy hiểm của lười biếng, dễ duôi, lơ đãng, thụ dộng và vô tư lự sẽ được thiết
lập nơi vị ấy, như thể vị ấy đang bị đe doạ bởi một tên sát nhân với thanh kiếm
đã rút ra vậy.’
3.
(Hoan)
Hỷ
Như đã được nói
trong Tương Ưng Kinh (Samyutta Nikaya) : ‘Khi tâm chậm chạp, không nhanh nhẹn,
thì đó không phải là lúc thích hợp để tu tập các chi phần giác ngộ sau: tịnh
giác chi, định giác chi và xả giác chi, bởi vì một cái tâm không nhanh nhẹn khó
có thể được khơi dậy bằng các chi phần ấy vậy.
4.
Quán
Tưởng về Cuộc Hành Trình Tâm linh
Như đã tuyên bố
trong ThanhTịnh Đạo: ‘Ta phải bước đi trên con đường đó, con đường mà chư Phật,
chư Phật Độc Giác và các bậc Thánh Đệ Tử đã đi; nhưng nếu là một con người
biếng nhác thì không thể nào bước đi trên con đường đó được.
5.
Quán
Tưởng về sự Vĩ Đại của Bậc Đạo Sư
Như đã tuyên bố
trong Thanh tịnh Đạo: ‘Dốc hết tinh tấn lực đã được bậc Đaọ sư của ta khen
ngợi, và trong sự chỉ dẫn và giúp đỡ đệ tử không có ai sánh bằng ngài. Ngài
được tôn kính nhờ thực hành Pháp (Dhamma), chứ không gì khác.’
6.
Quán
Tưởng về Sự Vĩ Đại của Di Sản Giáo Pháp
Như đã tuyên bố
trong Thanh Tịnh Đạo: ‘Ta phải trở thành người chủ sở hữu của Di Sản Vĩ Đại,
gọi là Diệu Pháp này, Còn người lười biếng không thể nào nắm giữ Giáo Pháp.’
7.
Làm
Thế Nào Để Khích Lệ Tâm
Như đã tuyên bố
trong Thanh Tịnh Đạo: Hành giả khích lệ tâm như thế nào lúc tâm cần sự khích lệ? Nếu do chậm chạp trong
việc áp dụng trí tuệ hay do chưa đạt đến lạc của khinh an, tâm hành giả cùn
nhụt không sắc bén, thì hành giả nên đánh thức nó bằng sự hồi tưởng lại tám đối
tượng kích động (tâm). Tám đối tượng đó là: sanh, hoại, bệnh và chết; cái khổ
trong các cõi khổ (địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh…); cái khổ của sanh tử luân hồi
trong quá khứ; cái khổ của sanh tử luân hồi trong tương lai; Cái khổ của hiện tại
gốc ở việc phải tìm kiếm thức ăn.
