TRÍ TUỆ THẤY BIẾT RÕ
ĐÚNG NHƯ THẬT
Sự thấy biết rõ như vậy
gọi là trí tuệ thấy biết rõ đúng như thật (yathābhūtañāṇa: có sao biết vậy).
Câu nói về "trí
tuệ thấy biết rõ đúng như thật" là một khía cạnh thú vị trong triết học và
tâm học.
Tưởng tri, thức tri và
trí tuệ là ba khái niệm quan trọng trong Phật giáo, được đề cập để phân biệt
các cấp độ nhận thức về sự vật hiện tượng.
1. Tưởng tri
(sannājānāti): Đây là sự nhận biết thông qua hình dạng của sự vật. Tưởng tri
thường liên quan đến tri thức thường nghiệm, là cách chúng ta nhận thức thông
qua kinh nghiệm về các khái niệm, phạm trù tư tưởng. Ví dụ, khi chúng ta nhận
ra màu xanh, vàng, đỏ, chúng ta đang thể hiện tưởng tri.
2. Thức tri (viññāṇa):
Đây là cấp độ nhận thức bằng thức tri, tức là sự nhận biết bằng kinh nghiệm
phát sinh từ tiếp xúc với các đối tượng trần cảnh. Thức tri chỉ là sự nhận biết
đơn thuần, không chấp thủ. Ví dụ, khi chúng ta nhận biết chất chua, đắng, cay,
ngọt, mặn, thì đó là thức tri.
3. Trí tuệ (pajānana):
Đây là cấp độ cao hơn. Trí tuệ không chỉ nhìn thấy bản chất như thật của vạn vật
mà còn có khả năng đưa đến đoạn diệt, Niết Bàn. Trí tuệ mới có thể nhìn nhận
đúng sự thật, không suy đoán mù mờ dẫn đến hậu quả sai lầm. Nó không bị nghiệp
làm chệch hướng, và thấy biết như thật là thấy thực tướng.
Vậy có thể hiểu rằng
trí tuệ không chỉ là kiến thức hiểu biết mà còn là khả năng thấu hiểu, thấy rõ
vô thường và khổ, cũng như khả năng thương yêu và chia sẻ. Con mắt trí tuệ mới
có thể nhìn thấy đúng sự thật và không bị nghi ngờ xung đột mâu thuẩn.
Trí tuệ không chỉ đơn
thuần là kiến thức sách vở mà còn là một sự giác ngộ sâu sắc về bản chất của cuộc
sống. Khi chúng ta nói về trí tuệ, chúng ta đang nói đến một khả năng:
Thấu hiểu sâu sắc,
không chỉ hiểu biết bề mặt mà còn thấu hiểu được nguyên nhân và kết quả của mọi
sự việc, từ đó tìm ra con đường giải thoát khỏi khổ đau.
Nhận biết vô thường,
hiểu rõ rằng mọi sự vật, hiện tượng đều không cố định, luôn thay đổi và cuối
cùng sẽ tan biến.
Nhận biết khổ, thấy rõ
bản chất của khổ đau, từ đó tìm cách chấm dứt khổ đau.
Nhận biết vô ngã, hiểu
rằng không có một cái "tôi" bất biến, vĩnh cửu nào cả.
Tình thương và lòng trắc
ẩn, trí tuệ đi đôi với tình thương và lòng trắc ẩn, giúp chúng ta hiểu và chia
sẻ với những người xung quanh.
Con mắt trí tuệ chính
là cái nhìn thấu suốt, không bị che mờ bởi những ảo tưởng, những tham vọng cá
nhân. Nó giúp chúng ta nhìn thấy sự thật một cách rõ ràng, không bị cuốn vào những
xung đột, mâu thuẫn.
Trí tuệ không chỉ là một
kiến thức lý thuyết mà còn là một sự thực hành, một quá trình tu dưỡng không ngừng.
Khi chúng ta phát triển được trí tuệ, cuộc sống của chúng ta sẽ trở nên ý nghĩa
và hạnh phúc hơn.
