QUÁN TƯỞNG VÔ THƯỜNG
Là một khía cạnh quan
trọng trong giáo pháp Phật giáo, liên quan đến việc nhận thức về tính không thường
hằng của mọi thứ.
Trong bài kinh Girimānanda
(AN 10.60), Đức Phật đã trình bày mười pháp quán tưởng, trong đó pháp quán tưởng
đầu tiên là về ngũ uẩn vô thường. Đây là năm khía cạnh của con người mà chúng
ta thường bám vào để tạo ra ảo tưởng về "tôi, bản ngã":
1. Sắc (rūpa): Thân thể,
cơ thể của chúng ta. Nhận thức rằng thân thể luôn thay đổi và không thường hằng.
2. Thọ (vedanā): Cảm
thọ và trạng thái cảm xúc. Cũng vô thường và thay đổi liên tục.
3. Tưởng (saññā): Nhận
thức và ý thức. Chúng cũng không thường hằng và luôn biến đổi.
4. Hành (saṅkhāra): Ý
định và hành động. Cơ sở để tạo ra ảo tưởng về "tôi".
5. Thức (viññāṇa): Ý
thức và nhận thức. Cũng không thường hằng.
Để thực hành quán tưởng
vô thường, bạn có thể bắt đầu bằng việc nhận biết thân thể trong tư thế ngồi.
Nhận thức toàn thân và hiểu rằng thân này là vô thường. Thân xác thay đổi liên
tục và cuối cùng sẽ tan rã. Điều này giúp bạn chống lại sự bám thủ vào ảo tưởng
về "tôi".
Quán thân không chỉ dừng
lại ở việc nhận biết sự thay đổi của cơ thể mà còn đi sâu hơn:
Quán các cảm giác, nhận
biết các cảm giác trên cơ thể như nóng, lạnh, ngứa, đau. Chúng luôn thay đổi và
không cố định.
Quán các hoạt động
sinh lý, nhận biết hơi thở, nhịp tim, sự co giãn của cơ bắp. Tất cả đều là những
quá trình không ngừng chuyển động.
So sánh với quá khứ và
tương lai, nhớ lại cơ thể mình khi còn nhỏ và hình dung cơ thể mình trong tương
lai. Sự khác biệt rõ rệt này giúp chúng ta thấy rõ tính vô thường của thân.
Mở rộng ra các lĩnh vực
khác
Sau khi đã làm quen với
việc quán thân, chúng ta có thể mở rộng việc quán tưởng sang các lĩnh vực khác:
Quán các pháp, quán tưởng
về những pháp hữu vi như cảm xúc, suy nghĩ, hình ảnh. Chúng sinh ra, tồn tại rồi
tan biến.
Quán về thế giới, quan
sát sự thay đổi của thế giới xung quanh, mùa màng thay đổi, người đến người đi,
mọi thứ đều không ngừng chuyển động.
Quán về các mối quan hệ,
nhận biết rằng các mối quan hệ cũng không cố định. Chúng có thể thay đổi, phát
triển hoặc kết thúc.
Lợi ích của việc quán
tưởng vô thường
Giảm bớt bám chấp, khi
nhận thức rõ về tính vô thường của mọi sự vật, chúng ta sẽ bớt bám chấp vào những
thứ không thực sự thuộc về mình.
Tăng cường sự tỉnh thức,
quán tưởng giúp chúng ta luôn sống trong hiện tại, không bị cuốn theo quá khứ
hay tương lai.
Phát triển trí tuệ,
qua quá trình quán tưởng, chúng ta dần hiểu rõ bản chất của sự vật, từ đó phát
triển trí tuệ.
Giảm bớt khổ đau, khi
buông bỏ được những bám chấp, chúng ta sẽ giảm bớt được khổ đau do tham, sân,
si gây ra.
