Nói về tín ngưỡng,
Trước nhất chúng ta tìm hiểu về tín ngưỡng: Là hệ thống các niềm tin mà con người tin vào để giải thích thế giới và để mang lại sự bình an cho cá nhân và cộng đồng. Tín ngưỡng đôi khi được hiểu là tôn giáo. Điểm khác biệt giữa tín ngưỡng và tôn giáo ở chỗ, tín ngưỡng mang tính dân tộc nhiều hơn tôn giáo, tín ngưỡng có tổ chức không chặt chẽ như tôn giáo. Khi nói đến tín ngưỡng người ta thường nói đến tín ngưỡng của một dân tộc hay một số dân tộc có một số đặc điểm chung còn tôn giáo thì không mang tính dân tộc. Tín ngưỡng không có một hệ thống điều hành và tổ chức như tôn giáo, nếu có thì hệ thống đó cũng lẻ tẻ và rời rạc. Tín ngưỡng nếu phát triển đến một mức độ nào đó thì có thể thành tôn giáo.
Làm người sống trên hành tinh trái đất, tuy có tiền, được hưởng phú quý vinh hoa, nhưng vẫn không tự tin về sự hổ tương trong cộng đồng con người. Vì sự hổ tương trong cộng đồng đa phần chú trọng về vật chất, hư danh, tiền bạc, địa vị, chức quyền, hơn thua, phải quấy, rồi sự già sự chết đã đến, không còn kịp thời giải quyết cho vấn đề tâm linh.
Do vậy, ngoài sự tìm kiếm về vật chất để phụng sự cho con người, cộng đồng con người còn đi tìm sự an lạc nơi tín ngưỡng tâm linh, trong đó có tín ngưỡng tôn giáo và tín ngưỡng dân gian.
Tín ngưỡng tôn giáo:
Tôn giáo có hệ thống giáo lý, kinh điển… được truyền thụ qua giảng dạy và học tập ở các tu viện, thánh đường, học viện… Kinh điển của các Tôn giáo thường là do vị giáo chủ sáng tác, các môn đồ noi theo và đọc đi đọc lại nhiều lần từ thế kỷ nầy sang thế kỷ khác. Tôn giáo muốn cho người ta nghe theo, nên tổ chức thành Giáo hội, chế tác thành quy chế nội quy buộc người tín đồ phải vâng phục, không vâng phục sẽ vi phạm đến uy danh Giáo chủ, trầm luân muôn đời trong thế giới khổ đau.
Tín ngưỡng dân gian:
Tín ngưỡng dân gian là một loại hình sinh hoạt tinh thần đã ra đời và phát triển rộng khắp trong các cộng đồng dân cư. Ngay từ khi xã hội loài người xuất hiện thì tín ngưỡng dân gian đã bắt đầu phôi thai.
Trong cuộc sống của mình, con người ở thời kỳ đầu chưa thể hiểu được các hiện tượng tự nhiên, không biết được qui luật vận động và biến đổi của tự nhiên nên họ đã cho tất cả các hiện tượng ấy đều do thần linh tạo ra. Cho nên họ đã thờ cúng thần linh, cầu mong sự che chở của thần linh.
Hơn nữa, sự bất công, bất bình đẳng trong đời sống xã hội đã khiến nhiều người phải chịu cảnh khốn cùng, khổ đau, lo âu và sợ sệt. Trước tình cảnh ấy, họ không còn cách nào khác là cầu xin sự ban ơn, cứu rỗi và sự che chở của các lực lượng siêu nhiên, của thần linh, Thượng đế. Chính vì thế mà tín ngưỡng dân gian đã thành hình.(Phật giáo vời tín ngưỡng dân gian, chuyên đề lễ hội).
Đạo Phật không phải là tôn giáo?
Có nhiều hệ thống Tín đồ Phật giáo: hệ thống khái niệm, tín ngưỡng, tình cảm, chưa quy y Tam bảo. Chúng ta phải nói thẳng với nhau rằng:”…theo giáo nghĩa Tiểu thừa và Đại thừa, thì Phật giáo không phải là một tôn giáo, bằng những lời giáo hóa của vị giáo chủ lập thành hệ thống kinh điển, dành cho tín đồ lập đi lập lại nhiều lần trong khuôn thước suốt mấy nghìn năm qua…” (Đức Phật và Phật Pháp – ĐĐ Narada, Phật học đại cương – HT Thích Giác Quang).
Đạo Phật là đạo giác ngộ, người giác ngộ chính là Phật, ai là người giác ngộ thì người đó chính là Phật, tất cả chúng sanh đều có Phật tánh (kinh Phạm Võng), không riêng gì Đức Phật Bổn sư Thích Ca mới có sự giác ngộ. Đấy là ưu điểm, cũng là nét đặc thù của nền giáo lý Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.
Thời Đức Phật sanh tiền, các môn đệ tín ngưỡng đến xin quy y cầu đạo, Phật đưa tay xoa đầu thọ ký “thiện tai”, hay “thiện tai Tỳ kheo”, thì các vị đó giác ngộ theo Phật tu hành cho đến ngày đắc đạo.
Nhưng vì “Phật pháp bất ly thế gian giác”, xã hội nhân văn ngày càng văn minh, cuộc sống đi vào hình thức nhiều hơn tâm linh; vì sự truyền thừa chánh pháp vì sự tín ngưỡng, nên khi muốn trở thành người Phật tử phải có làm lễ quy y Tam bảo, tụng kinh niệm Phật, quý Phật tử sẽ nghe giáo thọ sư thuyết giảng về ý nghĩa quy y Tam bảo, sau đó phát nguyện quy y, giới sư truyền trao tam quy ngũ giới cho Phật tử, chúng ta nhận thấy có màu sắc tôn giáo cúng lạy là như vậy. Tuy nhiên phép tắc lễ nghi của Phật giáo vẫn thể hiện tính vô biên, luôn dành cho người giác ngộ đi theo.
Nội dung quy y Tam bảo
Quá trình làm lễ quy y Tam bảo, các vị đã từng chắp tay hướng về Tam bảo một lòng thành kính, nói:
Đệ tử chúng con tên là… xin suốt đời quy y Phật, quy y Pháp, quy y Tăng (nói 3 lần, xá 3 xá)
Đệ tử chúng con tên là… xin suốt đời quy y Phật rồi, quy y Pháp rồi, quy y Tăng rồi
Quy y Phật rồi khỏi đoạ vào địa ngục
Quy y Pháp rồi khỏi đọa vào ngạ quỷ
Quy y Tăng rồi khỏi đọa vào bàng sanh
(nói 3 lần, xá 3 xá)
Tiếp đến giới sư dạy: các Thiện nam, Thiện nữ, các vị đã quy y Phật rồi, từ nay trở đi thà bỏ thân mạng, trọn không quy y thiên thần quỷ vật. Vì sao, vì thiên thần quỷ vật còn bị luân hồi sanh tử trong thế gian, không phải là thánh nhân xuất thế gian, làm gì họ có thể dẫn dắt quý vị ra khỏi thế gian được.
Quý vị đã quy y pháp rồi, thà bỏ thân mạng chứ không quy y theo kinh điển ngoại đạo tà giáo. Vì sao? Vì kinh điển ngoại đạo tà giáo không pháp là pháp môn vô lậu giải thoát.
Quý vị đã quy y Tăng rồi, thà bỏ thân mạng, chớ suốt đời không quy y đồ chúng ngoại đạo. Vì sao? Vì đồ chúng ngoại đạo không phải là người giải thoát chứng quả tam thừa, họ sẽ dẫn dắt quý vị vào con đường tối tăm nguy hiểm (nghi thức quy y Tam bảo, trang 15, giới đàn Tăng của HT Thiện Hòa).
Ý thứ nhất tại sao không quy y?
Thiên thần quỷ vật: gọi chung những chúng sanh không hình tướng, hình hài như con người đang sống trên hành tinh, những ác thần làm tổn hại chúng sanh, những chúng sanh thần thông biến hóa, hai hình, không chân, nhiều chân…
Chư thiên: chúng sanh trên từng không, không thân, hưởng phước tiêu dao khoái lạc
Chư thần: thần thông biến hóa, không chánh tâm, làm tổn hại chúng sanh thì nhiều làm lợi lạc cho chúng sanh thì ít.
Quỷ vật: những chúng sanh uống máu ăn thịt người, hảm hại chúng sanh, loại hình đầu trâu thân người, đầu ngựa chân gà…
Những chúng sanh trên, không tin Phật, không phải của Phật, phá Phật, làm tổn hại chúng sanh vì vậy người Phật tử chân chánh không quy y…là như thế.
Ý thứ hai tại sao không quy y?
Các loại thần thất tinh, sao hạn, thần sông, thần đá, thần đất, thổ địa, ông Táo, bà Táo, Quan công, bà chúa Tiên, chúa Ngọc, chúa Xứ, Thánh Anh La sát, Ngoc Hoàng thượng đế, bà Thiên Hậu, các vị thần, thánh tiên ở đình, đền, miếu, mạo…
Các vị thần, thánh trên nằm trong hệ thống kinh thư tử sử của thế gian, thuộc tiểu thuyết, truyền thuyết triết lý hư cấu trong các sách truyện Trung Hoa, Việt Nam, thuộc tín ngưỡng lâu đời trong dân gian, không có nhân sinh quan thật thể, hoặc ý tưởng siêu xuất hơn cuộc đời lấy gì để quy y.
Ý thứ ba tại sao không quy y?
Ngoại đạo, tư tưởng ác và tư tưởng khác không có trong đạo Phật.
Không quy y nhưng Thờ cúng, tưởng niệm, tôn vinh?
Người Phật tử đã quy y Tam bảo, nhưng vì còn gần gủi thế gian, nên có những cơ sở tín ngưỡng dân gian mà người con Phật còn thờ cúng, tôn vinh, như: Cửu huyền thất tổ, ông bà cha mẹ quá thế nhiều đời (thờ cúng), Thổ công, Thổ địa, Thần nông, Thần sông, Thủy thần, Thần núi non, Thần lúa mạ, 5 bà ngũ hành, kim, mộc, thủy, hỏa, thổ (tưởng niệm), Tiên sư, Quan thánh, thánh Trần Hưng Đạo, miễu Bà Điểm, Bà Chiểu, Bà Rịa… (tôn vinh).
Các Phật tử nghiên cứu kỹ rồi thực hành không phạm giới.
HT Thích Giác Quang
