Đối trị sân hận. Michele McDonald

Michele McDonald là người đồng sáng lập Trung Tâm Thiền Minh Sát Hawaii với Steven Smith vào năm 1984.  Ngoài việc hợp tác điều hành Trung tâm với Tăng đoàn Minh Sát Hawaii, bà còn đi du hóa khắp nước Mỹ, Canada, Miến Điện và nhiều nơi khác trên thế giới.

Bà là một người tiên phong âm thầm với tư cách là người phụ nữ đầu tiên hướng dẫn thiền hành ở Miến Điện, bên cạnh vị thầy đầy uy tín là Sayadaw U Lakkhana, trụ trì của Thiền viện Kyaswa.  Được tu học với nhiều vị thầy Đông và Tây phương, Michele chịu nhiều ảnh hưởng với phương cách tu tập của bà Dipa Ma và Sayadaw U Pandita, và gần đây hơn với Mya Taung Sayadaw ở Miến Điện.

Dưới đây là một bài pháp thoại của bà  tại Koko An.

Sân hận là loại cảm xúc thường gây khó cho nhiều người, vì vậy hôm nay tôi muốn bàn về cách đối trị nó.  Thí dụ khi bạn đang ngồi thiền, bỗng nhiên tâm sân khởi lên, và bạn nghĩ “Ồ không, tâm sân!”, -đó là thái độ phản kháng. Nhưng sẽ thế nào nếu bạn nghĩ, “Ồ tuyệt vời, tâm sân!” Bạn có thấy sự khác biệt không? Chúng ta thường có xu hướng dễ chấp nhận sự dễ chịu, nhưng ghét bỏ sự khó chịu.  Nhiều năm qua, tôi luôn nhấn mạnh điều này, chỉ nhằm tìm ra phương cách đối trị sân hận, để khi nó đến ta sẽ nói “Hay quá, thêm một cơ hội để ta học cách chấp nhận, làm quen với sân, thay vì cố kiềm nén nó, để rồi sau đó chúng ta cảm thấy chẳng có tự do vì luôn bất lực với nó”. 

Nếu chúng ta sáng suốt, và đầy năng lượng thì khi sân khởi lên, mà ta không phản kháng, thì cảm xúc đó rất thuần khiết. Khả năng để nương gá nơi thân, và cảm nhận sân như là cảm giác của thân –sự nóng nảy, căng thẳng, bực bội, nên ta cố thoát ra khỏi tình trạng đó, cũng giống như việc để núi lửa phun trào khi nó đến cực điểm.  Mấy năm trước đây, tôi tham gia một khóa tu ở Big Island[1], vào thời điểm đó núi lửa đã phun trào.  Tôi chưa từng thấy sự kiện đó bao giờ, nó giống như một luồng lửa lỏng phụt lên trên không trung.  Đó cũng là lần đầu tiên trong đời, tôi ý thức về nguồn năng lượng này và cách để đối phó với nó.  

Cũng giống như với năng lượng này của Trái đất, nếu ta tránh ra xa, thì ta có thể để năng lượng đó đến rồi đi.  Năng lượng đó thường tạo ra áp lực.  Nó là sức nóng.  Nó là lửa. Vì thế tốt hơn hết là ta tránh ra xa.  Dĩ nhiên là sân giận chẳng hay ho gì nhưng nếu ta chỉ xem đó như một nguồn năng lượng và để nó đến rồi đi thì ta vẫn vui vẻ.  Còn gì vui hơn khi ta không còn là nạn nhân của nó, không còn phải chạy trốn khỏi nó nữa.

Thiền sư Ryokan từng phát biểu: “Sau cơn mưa, trời lại sáng.  Nếu tâm ta trong sáng, thì tất cả mọi thứ quanh ta đều thuần khiết”.

Buông bỏ các pháp, xả bỏ bản thân, rồi thì ánh trăng, hoa cỏ sẽ hướng đạo cho ta. Nếu tâm thanh tịnh thì sân hận không còn là vấn đề.  Từ ngữ sân giận thì cũng giống như các từ khác như tên ta, như tấm đệm hoặc là chiếc gương, chúng chỉ đơn thuần là từ ngữ, là khái niệm, nhưng sự trải nghiệm về chúng rất khác biệt.  Trải nghiệm của bạn về sân là gì?  Nhưng sự khác biệt này không phải là vấn đề, nếu như ta sẵn sàng khám phá chúng.  Chúng chỉ là những nguồn năng lượng.

Cấp độ đầu tiên của việc đối phó với một cảm xúc bằng cách này là khi chúng ta rất sáng suốt. Ta không đồng hóa với sân -khi tâm sân khởi lên, ta chỉ cần cảm nhận một cách rõ ràng rằng đó là một loại cảm xúc thì nó sẽ qua đi.  Cấp độ kế tiếp là khi ta có nhiều suy nghĩ liên quan đến sân hận.  Thường cảm xúc có thể được xem như cách thức làm bánh, nếu ta trộn chung bột, muối, trứng, đường, coca, bơ lại với nhau và nướng lên thế là ta có được một cái bánh. Cũng vậy, nếu ta gợi lại một trải nghiệm, cùng những ký ức, suy nghĩ, cảm xúc liên quan thì thường ta lại buồn, hay sân.  

Ở đây, tạm coi là sân. Đôi khi một cảm xúc diễn ra thì có rất nhiều suy nghĩ theo cùng. Có thể là ta chưa nhận diện được chúng. Đây là giai đoạn chuyển tiếp từ việc cảm nhận sân như một cảm xúc thuần túy đến việc phát sinh ra những suy nghĩ đi kèm.  Nhưng nếu ta xem đó như một công thức, nếu ta xem đó chỉ là các suy tưởng, cảm xúc, cảm giác, đến rồi đi thì ta vẫn không bị đồng hóa với nó, ta có thể chỉ quan tâm đến những ý nghĩ và cảm giác nơi thân tâm. Ta có thể trở về với hơi thở, và để nó đến rồi đi. Lần nữa, việc làm này rất cần sự sáng suốt.  Ta cần có tâm vững chãi để nhận biết sự đến và đi của cơn giận.  Nó có thể không nhanh chóng qua đi như trong trường hợp đầu tiên tôi đã nói đến, chúng đến rồi đi, không nấn ná lâu dài.  Trong trường hợp thứ hai, nó dai dẵng hơn, giống như kẹo gum, nhưng ta vẫn chưa bị đồng hóa với nó nhiều, nó vẫn đến rồi đi.

Mức độ thứ ba, phổ biến nhất, là khi ta đồng hóa với sân hơn.  Khi thấy tấm biển đề, “Coi chừng chó dữ”, tôi luôn nghĩ đến, “Coi Chừng Tâm”. Với các cảm xúc, dường như chúng ta cũng cần tấm biển đề, “Coi Chừng Tâm”, vì chính sự tin vào những suy nghĩ của mình mới làm chúng ta đau khổ.  Tôi xin chia sẻ cùng quý vị một kinh nghiệm về việc đối trị với sân. Lần nọ, tôi tham gia một khóa tu thiền ba tháng với một vị Thầy Miến Điện. Trước đây trong các khóa thiền mà tôi tham dự suốt chín năm nay, tôi chưa bao giờ sử dụng sổ tay, thế nhưng vị Thầy này khuyên chúng tôi sau khi xả thiền, nên ghi xuống một số điều đã xảy ra, vì thế mọi người ai cũng có sổ tay và bút. 

 Mục đích là chỉ nên viết sau buổi tọa thiền. Thế nhưng người phụ nữ ngồi cạnh tôi không thể kiềm chế bản thân nên cứ ít phút bà lại viết.  Vì thế tôi cứ ngồi đó, và cứ nghĩ đến việc bà sẽ cầm bút lên là tôi muốn phát điên.  Rồi lúc bà thực sự cầm bút lên, tiếng bút chì sột soạt càng làm tôi điên tiết.  Và tôi cảm thấy mình hoàn toàn đúng. Cái khó nhất của sân là khi bạn cho rằng mình đúng.  Khi đó bạn hoàn toàn đồng hóa với sân.  Dĩ nhiên là chúng ta luôn có những lý do hoàn hảo để bào chữa cho cơn giận.  “Lẽ ra cô ta không nên sử dụng bút chì, không nên viết trong giờ hành thiền”.  Tôi càng thấy mình đúng thì càng thấy cô ấy sai, nên cơn giận cứ thế tăng dần. Đến cuối giờ thiền, cơn giận của tôi sôi sục, tôi phải bỏ ra ngoài đi bách bộ rồi trở lại đối diện với nó, thế nhưng hết lần này đến lần khác, càng lúc càng giận hơn, cuối cùng tôi đành phất cờ trắng. Chắc quý vị hiểu cờ trắng là gì chứ. “Ngoại trừ việc rời bỏ khóa tu, tôi không thể làm gì khác hơn là học cách để đối trị sân hận”.

Đặc biệt trong phần đối diện với cảm xúc này, tôi có rất nhiều điều muốn nói. Khi bạn nhận thấy mình chấp vào một quan điểm, trong trường hợp này đối với tôi, đó là việc tôi quá đúng, trường hợp khác có thể là nỗi phiền muộn, như việc “mẹ mất năm tôi mười một tuổi” – bất cứ khi nào có một sự việc như thế diễn ra, ta dễ đồng hóa, ngập chìm trong đó. Tôi phát hiện ra điều đó có nghĩa là bạn đang cố tránh né cảm xúc. Khi một cách suy nghĩ lặp đi lặp lại nhiều lần -chúng ta ai không có những đài tầng mình ưa thích nhất, đài số bốn, bảy, tám.  Suốt những thời khóa thiền, bạn sẽ nhận ra có những băng tầng lặp đi lặp lại không dừng nghĩ.  

Nếu quán chiếu kỹ hơn, có thể bạn sẽ phát hiện ra có một cảm xúc nào đó mà bạn đang né tránh. Khoảnh khắc bạn nhận ra điều đó tương tự như việc bạn rút chiếc gai nhọn ra khỏi tim, chỉ đơn giản như thế.

Với nhiều người, tôi nhận thấy là không dễ để băng tầng đó xuất hiện, để họ có thể chỉ cần buông xả, cảm nhận nó, và để nó qua đi. Thường là ta cần thời gian, và kiên nhẫn vì sự không muốn cảm xúc đó xuất hiện, không muốn vượt lên tình cảm đó. Không dễ dàng vì có những cảm xúc ta không muốn chấp nhận, ta cần nhiều từ bi đối với bản thân để có thể đối mặt với chúng.  Như thế là giờ bạn đã có chút kinh nghiệm đối trị với sân hận là như thế nào.  Lúc khác bạn sẽ tập cách đối trị với tâm ghen tỵ. Rồi với thời gian, lá cờ trắng sẽ có năng lực rất mạnh vì tâm ta thanh tịnh, ta không còn chống đối với những gì đang xảy ra.  Chúng ta không còn sợ hãi, không còn phải kiềm chế và cố dẹp trừ chúng. Điều tuyệt vời đối với cuộc sống và tâm của ta là ở bất cứ thời điểm nào ta cũng có thể tỉnh thức, để nhìn thấy mọi sự rõ ràng. Có thể là chúng ta đã cố tránh điều gì đó suốt ba năm nay, hay năm kiếp qua, để rồi trong khoảnh khắc ta nhận nhìn ra nó, ta biết được nó.

Một điều nữa tôi muốn nói về việc đối trị các cảm xúc là nếu bạn đã thực hành khá lâu, bạn sẽ nhận thấy là có những khuôn mẫu tư duy lặp lại không dừng.  Đôi khi đó là việc quan sát bản tâm, nhưng không nhất thiết phải đang trong khóa tu. Bởi vì khi tham dự khóa tu có nghĩa là bạn đang cố làm một việc hoàn toàn khác biệt. Nhưng nếu bạn thấy điều gì đó lặp đi lặp lại nhiều năm, điều đó thường có nghĩa là bạn cần thay đổi vài thứ trong cuộc sống và chắc chắn là phải nhìn lại tâm mình. Việc này rất quan trọng bởi vì mọi thứ điều có thể hoặc là tích cực hay là tiêu cực tùy thuộc vào mục tiêu sử dụng. Hành thiền cũng là một cách để trốn tránh, nhưng bạn không cần phải làm thế, dầu người ta thường có xu hướng làm thế.

Bên cạnh đức tính kiên nhẫn, được định nghĩa một cách thú vị là “khả năng chịu đựng những điều như ý hoặc bất như ý”, được biểu lộ bằng sự kham nhẫn. Thật là một đức tính tuyệt vời vì nó giúp ta phát triển niềm tin, tín tâm của ta. Tín tâm và kiên nhẫn tương quan mật thiết với nhau. Bạn có thể khám phá ra điều này khi ngồi thiền và nó có thể sẽ khiến bạn choáng ngợp, nên bạn đè nén nó hoặc đắm mình trong đó.  Rồi trong một lần tọa  thiền khác, bạn sẽ biết phải ứng phó với nó như thế nào.  Trong trường hợp của tôi, khi tôi phải đối mặt với tâm hối của mình, tôi đã phải mất hơn mười năm để biết cách đối trị nó.  Khi đã biết cách đối trị một vấn đề, bạn có thể áp dụng phương cách đó với mọi vấn đề khác.  Cùng một cách thôi, đó là sử dụng ngọn cờ trắng của bạn.

Con người chúng ta cũng rất lạ, trong đầu ta luôn có những cuộc chiến tranh tưởng tượng.  Bạn nghĩ có một lãnh địa là thân, với cái đầu đầy những cuộc chiến tưởng tượng.  Nếu có một cuộc chiến như thế trong đầu, thì bằng mọi cách bạn phải thoát ra- điều đó có nghĩa là bạn phải dừng nó lại, nó không đáng để bạn bám víu.  Bạn không thể giải quyết những vấn đề này.  Chúng sẽ làm bạn điên mất, có khi bạn mất cả đời để tìm cách giải quyết chúng.   Điều bạn có thể làm được là: hòa mình, cảm nhận và xả bỏ nó, quan trọng nhất là học cách xả bỏ. Bạn không thể xả bỏ điều gì mà bạn chưa cảm nhận hoặc chưa nhìn thấy. Điểm then chốt trong Phật giáo là tâm xả. Đó là tâm giải thoát.

Tôi muốn đề cập đến một vấn đề nữa.  Năm ngoái, có một người bạn, cũng bắt đầu hành thiền cùng khoảng thời gian với tôi, đến tâm sự.  Anh nói rằng mười lăm năm đầu tu tập, anh đã sử dụng thiền để cảm nhận mình là một con người trọn vẹn, để tìm sự chấp nhận, khen ngợi từ quý Thầy, để tìm cảm giác gắn kết như trong một gia đình, điều mà anh chưa bao giờ có trong gia đình riêng của mình. Tôi nghĩ đây là một giai đoạn quan trọng, đã bị lãng quên trong nền văn hóa của chúng ta, và nó đang dần lan rộng ra toàn thế giới. Với nền văn hóa thuần tâm linh, đến thời kỳ trưởng thành người ta luôn hướng dẫn tận tình để giúp người trẻ vượt qua giai đoạn khi tâm còn non yếu, giai đoạn không được bảo vệ, dễ bị giao động và rất cần sự hướng dẫn. Trong nền văn hóa đó, thanh niên, thiếu nữ  tiếp nhận giai đoạn này nhằm khẳng định mình là người trưởng thành, một tiến trình qua đó người trẻ học cách đối diện với cuộc sống và phát triển tâm linh ổn định.

Ngày xưa, bất kỳ giáo lý thần học chính thống nào cũng giúp người trẻ hòa nhập vào thế giới của người lớn, có một chổ đứng, cảm thấy thế giới đó thuộc về họ, và đầy lòng tin vào đó.  Tôi nghĩ hầu hết những người tôi đã tiếp xúc trong các khóa tu đã bỏ qua giai đoạn đó.  Trong một nền văn hóa lành mạnh, khi thanh thiếu niên có được cảm giác trọn vẹn thì bước kế tiếp là họ sẽ đi tìm điều gì đó sâu sắc hơn, nhìn sâu vào sự sống và cái chết hơn, đây là sự truy tầm tâm linh. Ngày nay, mọi thứ đảo lộn vì nhiều người trong chúng ta đã bỏ qua giai đoạn khởi đầu đó.

Chúng ta thường mong đợi thiền sẽ mang lại nhiều kết quả hơn nó thực sự có thể.  Nhưng tôi không nghĩ là thiền có thể giải quyết tất cả mọi vấn đề của chúng ta.  Tôi không nghĩ nó nhất thiết phải khiến ta cảm thấy trọn vẹn trong vai trò của mình, hay tạo ra một nơi chốn bình yên cho con người.  Khi đã hiểu được điều này, chúng ta có thể thực sự tiến sâu hơn trên con đường thiền tập. Hiện tại, điều ngăn trở chúng ta tiến sâu hơn là vì chúng ta mong mỏi quá nhiều ở thiền, do đó ta tham dự các khóa thiền, mong đợi quá nhiều ở nó, mong rằng nó sẽ giúp ta tiến sâu hơn.

Mục đích của việc hành thiền là để giúp ta thay đổi hoàn toàn tư duy về cuộc sống.  Thiền định rất sâu sắc, nó không thể xảy ra ở những mức độ khác.  Đó là điều rất quan trọng vì đó là cách chúng ta sống trong thế giới vật chất và chúng ta mang trở lại trong thế giới vật chất đó tất cả những gì ta đã học được trong khóa tu. Hạnh phúc trong thiền định rất tinh tế…

Thiền định mang chúng ta đến gần với tiềm năng nội tại, hay bổn tâm của chúng ta. Hạnh phúc cũng vậy.  Nó không dựa vào những trải nghiệm mà dựa vào sự không có định kiến, để dầu có điều gì xảy ra, chúng ta cũng không bị chao đảo.

Giải thoát là không còn bị ảnh hưởng bởi mọi chuyện xung quanh nhưng cũng không phải là sự lẫn trốn hoặc là sống mà như chết.

Tôi muốn kết thúc với câu nói của Alexander Solzhenitsyn[2]: Nếu chỉ một thứ tạo nên thế giới này thì đơn giản rồi, nếu như đâu đó chỉ những người xấu mới ngấm ngầm phạm tội và như vậy ta chỉ cần tách chúng ra khỏi thế giới còn lại và tiêu hủy chúng đi. Thế nhưng ranh giới giữa cái thiện và ác chia đôi trái tim của chúng ta. Có ai sẵn lòng hủy diệt một phần trái tim mình không?

Chú thích:

[1] Một trong những đảo lớn nhất ở Hawaii, nằm về cực đông nam của Hawaii, cũng thuộc dãy các đảo có núi lửa ở Bắc Thái Bình Dương.
[2] Nhà văn Nga (1918-2008), đã được giải Nobel về Văn Chương

Chuyển ngữ:  Thích Nữ Như Hạnh

Theo:  Emotions –Working with Anger.