Trung Bộ Kinh
Majjhima Nikaya
Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ở xứ Kuru (Câu-lâu), Kammassadhamma (kiềm-ma sắt
đàm) là đô thị của xứ Kuru. Rồi Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo:
-- Này các Tỷ-kheo.
Các Tỷ-kheo vâng đáp Thế Tôn:
-- Bạch Thế Tôn.
Thế Tôn thuyết như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, đây là con đường độc nhất đưa đến thanh tịnh cho
chúng sanh, vượt khỏi sầu não, diệt trừ khổ ưu, thành tựu chánh trí, chứng ngộ
Niết-bàn. Ðó là Bốn Niệm xứ.
Thế nào là bốn? Này các Tỷ-kheo, ở đây Tỷ-kheo sống quán thân trên
thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán thọ
trên các thọ, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời; sống
quán tâm trên tâm, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời; sống
quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở
đời.
(Quán thân)
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán thân trên thân? Này
các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo đi đến khu rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi
nhà trống, và ngồi kiết già, lưng thẳng và an trú chánh niệm trước mặt. Tỉnh
giác, vị ấy thở vô; tỉnh giác, vị ấy thở ra. Thở vô dài, vị ấy tuệ tri:
"Tôi thở vô dài"; hay thở ra dài, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở ra
dài"; hay thở vô ngắn, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở vô ngắn"; hay thở
ra ngắn, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở ra ngắn". "Cảm giác toàn thân,
tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở ra",
vị ấy tập; "An tịnh toàn thân, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "An tịnh
toàn thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập. Này các Tỷ-kheo, như người thợ quay
hay học trò người thợ quay thiện xảo khi quay dài, tuệ tri: "Tôi quay
dài" hay khi quay ngắn, tuệ tri: "Tôi quay ngắn". Cũng vậy, này
các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo thở vô dài, tuệ tri: "Tôi thở vô dài"; hay thở
ra dài, tuệ tri: "Tôi thở ra dài"; hay thở vô ngắn, tuệ tri:
"Tôi thở vô ngắn"; hay thở ra ngắn, tuệ tri: "Tôi thở ra ngắn".
"Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "Cảm giác toàn
thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập; "An tịnh toàn thân, tôi sẽ thở
vô", vị ấy tập; "An tịnh toàn thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập.
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân; hay vị ấy sống
quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống
quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm
như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy không nương tựa,
không chấp trước vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán
thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo đi, tuệ tri: "Tôi đi",
hay đứng, tuệ tri: "Tôi đứng", hay ngồi, tuệ tri: "Tôi ngồi",
hay nằm, tuệ tri: "Tôi nằm". Thân thể được sử dụng như thế nào, vị ấy
tuệ tri thân như thế ấy.
Vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay vị ấy sống quán thân trên
ngoại thân; hay vị ấy sống quán thân trên nội thân, ngoại thân; hay vị ấy sống
quán tánh sanh khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh diệt tận trên thân; hay
vị ấy sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy
là Tỷ-kheo sống quán thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo, khi bước tới bước lui, biết rõ việc
mình đang làm; khi ngó tới ngó lui, biết rõ việc mình đang làm; khi co tay, khi
duỗi tay, biết rõ việc mình đang làm; khi mang áo Sanghati (Tăng già lê), mang
bát, mang y, biết rõ việc mình đang làm; khi ăn, uống, nhai, nếm, biết rõ việc
mình đang làm; khi đại tiện, tiểu tiện, biết rõ việc mình đang làm; khi đi, đứng,
ngồi, ngủ, thức, nói, im lặng, biết rõ việc mình đang làm.
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống
quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống
quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm
như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương
tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo
sống quán thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo quán sát thân này, dưới từ bàn
chân trở lên, trên cho đến đảnh tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh
sai biệt. Trong thân này: "Ðây là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân,
xương, thận, tủy, tim, gan, hoành cách mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng,
phân, mật, đàm mủ, máu, mồ hôi, mỡ, nước mắt, mỡ da, nước miếng, niêm dịch, nước
ở khớp xương, nước tiểu". Này các Tỷ-kheo, cũng như một bao đồ, hai đầu trống
đựng đầy các loại hột như gạo, lúa, đậu xanh, đậu lớn, mè, gạo đã xay rồi. Một
người có mắt, đổ các hột ấy ra và quán sát: "Ðây là hột gạo, đây là hột
lúa, đây là đậu xanh, đây là đậu lớn, đây là mè, đây là hột lúa đã xay rồi".
Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo quán sát thân này dưới từ bàn chân trở
lên trên cho đến đảnh tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt.
Trong thân này: "Ðây là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, tủy,
thận, tim, gan, hoành cách mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng, phân, mật,
đàm, mủ, máu, mồ hôi, mỡ, nước mắt, mỡ da, nước miếng, niêm dịch, nước ở khớp
xương, nước tiểu".
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân, hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán
tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa,
không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống
quán thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo quán sát thân này về các vị trí
các giới và sự sắp đặt các giới: "Trong thân này có địa đại, thủy đại, hỏa
đại và phong đại". Này các Tỷ-kheo, như một người đồ tể thiện xảo, hay đệ
tử của một người đổ tể giết một con bò, ngồi cắt chia từng thân phần tại ngã tư
đường. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo quán sát thân này về vị trí các giới
và về sự sắp đặt các giới: "Trong thân này có địa đại, thủy đại, hỏa đại
và phong đại".
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán
tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa,
không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống
quán thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ
trong nghĩa địa một ngày, hai ngày, ba ngày, thi thể ấy trương phồng lên, xanh
đen lại, nát thối ra. Tỷ-kheo quán thân ấy như sau: "Thân này tánh chất là
như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy".
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán
tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa,
không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống
quán thân trên thân.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ
trong nghĩa địa, bị các loài quạ ăn, hay bị các loài diều hâu ăn, hay bị các
chim kên ăn, hay bị các loài chó ăn, hay bị các loài giả can ăn, hay bị các
loài côn trùng ăn. Tỷ-kheo quán thân ấy như sau: "Thân này tánh chất là
như vậy, bản chất là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy".
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán
tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa,
không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống
quán thân trên thân.
Này các Tỷ-kheo, lại nữa, Tỷ-kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ
trong nghĩa địa, với các bộ xương còn liên kết với nhau, còn dính thịt và máu,
còn được các đường gân cột lại... với các bộ xương còn liên kết với nhau, không
còn dính thịt nhưng còn dính máu, còn được các đường gân cột lại... với các bộ
xương không còn dính thịt, dính máu, còn được các đường gân cột lại, chỉ còn có
xương không dính lại với nhau, rải rác chỗ này chỗ kia. Ở đây là xương tay, ở
đây là xương chân, ở đây là xương ống, ở đây là xương bắp vế, ở đây là xương
mông, ở đây là xương sống, ở đây là xương đầu. Tỷ-kheo quán thân ấy như sau:
"Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh
chất ấy".
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh diệt tận trên thân; hay vị ấy
sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy
là Tỷ-kheo sống quán thân trên thân.
Lại nữa này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ
trong nghĩa địa, chỉ còn toàn xương trắng màu vỏ ốc... chỉ còn một đống xương
lâu hơn ba năm... chỉ còn là xương thối trở thành bột. Tỷ-kheo quán thân ấy như
sau: "Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi
tánh chất ấy".
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên
ngoại thân; hay sống quán thân trên nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán
tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán
tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy sống an trú chánh niệm
như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương
tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo
sống quán thân trên thân.
(Quán thọ)
Này các Tỷ-kheo, như thế nào là Tỷ-kheo sống quán thọ trên các thọ?
Này các Tỷ-kheo, ở đây Tỷ-kheo khi cảm giác lạc thọ, tuệ tri: "Tôi cảm
giác lạc thọ"; khi cảm giác khổ thọ, tuệ tri: "Tôi cảm giác khổ thọ";
khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ, tuệ tri: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc
thọ". Hay khi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất, tuệ tri: "Tôi cảm giác
lạc thọ thuộc vật chất"; hay khi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất, tuệ
tri: "Tôi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất". Hay khi cảm giác khổ
thọ thuộc vật chất, tuệ tri: "Tôi cảm giác khổ thọ thuộc vật chất";
hay khi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất, tuệ tri: "Tôi cảm giác khổ
thọ không thuộc vật chất". Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ thuộc vật
chất, tuệ tri: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ thuộc vật chất"; hay
khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất, tuệ tri: "Tôi cảm
giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất".
Như vậy, vị ấy sống quán thọ trên các nội thọ; hay sống quán thọ
trên các ngoại thọ; hay sống quán thọ trên các nội thọ, ngoại thọ. Hay vị ấy sống
quán tánh sanh khởi trên các thọ, hay sống quán tánh diệt tận trên các thọ; hay
sống quán tánh sanh diệt trên các thọ. "Có thọ đây", vị ấy sống an
trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy
Tỷ-kheo sống quán thọ trên các thọ.
(Quán tâm)
Này các Tỷ-kheo, như thế nào là Tỷ-kheo sống quán tâm trên tâm? Này
các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo, với tâm có tham, tuệ tri: "Tâm có tham";
hay với tâm không tham, tuệ tri: "Tâm không tham". Hay với tâm có
sân, tuệ tri: "Tâm có sân"; hay với tâm không sân, tuệ tri: "Tâm
không sân". Hay với tâm có si, tuệ tri: "Tâm có si"; hay với tâm
không si, tuệ tri: "Tâm không si". Hay với tâm thâu nhiếp, tuệ tri:
"Tâm được thâu nhiếp". Hay với tâm tán loạn, tuệ tri: "Tâm bị
tán loạn". Hay với tâm quảng đại, tuệ tri: "Tâm được quảng đại";
hay với tâm không quảng đại, tuệ tri: "Tâm không được quảng đại". Hay
với tâm hữu hạn, tuệ tri: "Tâm hữu hạn". Hay với tâm vô thượng, tuệ
tri: "Tâm vô thượng". Hay với tâm có định, tuệ tri: "Tâm có định";
hay với tâm không định, tuệ tri: "Tâm không định". Hay với tâm giải
thoát, tuệ tri: "Tâm có giải thoát"; hay với tâm không giải thoát, tuệ
tri: "Tâm không giải thoát".
Như vậy vị ấy sống quán tâm trên nội tâm; hay sống quán tâm trên ngoại
tâm; hay sống quán tâm trên nội tâm, ngoại tâm. Hay sống quán tánh sanh khởi
trên tâm; hay sống quán tánh diệt tận trên tâm; hay sống quán tánh sanh diệt
trên tâm. "Có tâm đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy
vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán tâm
trên tâm.
(Quán pháp)
Này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp?
Này các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm triền
cái. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với
năm triền cái? Này các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo nội tâm có ái dục, tuệ tri:
"Nội tâm tôi có ái dục"; hay nội tâm không có ái dục, tuệ tri:
"Nội tâm tôi không có ái dục". Và với ái dục chưa sanh nay sanh khởi,
vị ấy tuệ tri như vậy; và với ái dục đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri
như vậy; và với ái dục đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy
tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có sân hận, tuệ tri: "Nội tâm tôi có sân hận";
hay nội tâm không có sân hận, tuệ tri: "Nội tâm tôi không có sân hận".
Và với sân hận chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với sân hận
đã sanh, nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy; và với sân hận đã được đoạn
diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy. Hay nội tâm có hôn
trầm thụy miên, tuệ tri: "Nội tâm tôi có hôn trầm thụy miên"; hay nội
tâm không có hôn trầm thụy miên, tuệ tri: "Nội tâm tôi không có hôn trầm
thụy miên". Và với hôn trầm thụy miên chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ
tri như vậy; và với hôn trầm thụy miên đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ
tri như vậy; và với hôn trầm thụy miên đã được đoạn diệt, tương lai không sanh
khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy. Hay nội tâm có trạo hối, tuệ tri: "Nội
tâm tôi có trạo hối"; hay nội tâm không có trạo hối, tuệ tri: "Nội
tâm tôi không có trạo hối". Và với trạo hối chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy
tuệ tri như vậy; và với trạo hối đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như
vậy; và với trạo hối đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ
tri như vậy. Hay nội tâm có nghi, tuệ tri: "Nội tâm tôi có nghi"; hay
nội tâm không có nghi, tuệ tri: "Nội tâm tôi không có nghi". Và với
nghi chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với nghi đã sanh nay được
đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy; và với nghi đã được đoạn diệt, tương lai
không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp
trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay vị ấy
sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các
pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh
trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì
trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối
với năm triền cái.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với
năm thủ uẩn. Này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối
với năm thủ uẩn? Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo suy tư: "Ðây là sắc, đây là sắc
tập, đây là sắc diệt. Ðây là thọ, đây là thọ tập, đây là thọ diệt. Ðây là tưởng,
đây là tưởng tập; đây là tưởng diệt. Ðây là hành, đây là hành tập, đây là hành
diệt. Ðây là thức, đây là thức tập, đây là thức diệt". Như vậy, vị ấy sống
quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống
quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi
trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh
sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy
là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm thủ uẩn.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với
sáu nội ngoại xứ. Này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các
pháp đối với sáu nội ngoại xứ? Này các Tỷ-kheo, ở đây Tỷ-kheo tuệ tri con mắt
và tuệ tri các sắc, do duyên hai pháp này, kiết sử sanh khởi, vị ấy tuệ tri như
vậy; và với kiết sử chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết
sử đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã được đoạn
diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Tỷ-kheo tuệ tri tai và tuệ tri các tiếng... tuệ tri mũi và tuệ tri
các hương... tuệ tri lưỡi... và tuệ tri các vị... tuệ tri thân và tuệ tri các
xúc, tuệ tri ý và tuệ tri các pháp; do duyên hai pháp này, kiết sử sanh khởi, vị
ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy;
và với kiết sử đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử
đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp
trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay vị ấy
sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các
pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh
trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì
trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối
với sáu nội ngoại xứ.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối với
Bảy Giác chi. Này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp
đối với Bảy Giác chi? Này các Tỷ-kheo, ở đây Tỷ-kheo nội tâm có niệm giác chi,
tuệ tri: "Nội tâm tôi có niệm giác chi"; hay nội tâm không có niệm
giác chi, tuệ tri: "Nội tâm tôi không có ý niệm giác chi". Và với niệm
giác chi chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy, và với niệm giác chi
đã sanh, nay được tu tập viên thành, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay Tỷ-kheo nội tâm có trạch pháp giác chi... (như trên)... hay nội
tâm có tinh tấn giác chi... (như trên)... hay nội tâm có hỷ giác chi... (như
trên)... hay nội tâm có khinh an giác chi... (như trên)... hay nội tâm có định
giác chi... (như trên)... hay nội tâm có xả giác chi, tuệ tri: "Nội tâm
tôi có xả giác chi"; hay nội tâm không có xả giác chi, tuệ tri: "Nội
tâm tôi không có xả giác chi". Và với xả giác chi chưa sanh nay sanh khởi,
vị ấy tuệ tri như vậy, và với xả giác chi đã sanh nay được tu tập viên thành, vị
ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp
trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay vị ấy
sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các
pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh
trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì
trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối
với Bảy Giác chi.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, vị ấy sống quán pháp trên các pháp đối với
Bốn Thánh đế. Này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp
đối với Bốn Thánh đế? Này các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo như thật tuệ tri:
"Ðây là Khổ"; như thật tuệ tri: "Ðây là Khổ tập"; như thật
tuệ tri: "Ðây là Khổ diệt"; như thật tuệ tri: "Ðây là Con đường
đưa đến Khổ diệt".
Như vậy, vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp
trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay vị ấy
sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các
pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh
trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì
trên đời. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Tỷ-kheo sống quán pháp trên các pháp đối
với Bốn Thánh đế.
(Kết luận)
Này các Tỷ-kheo, vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong bảy
năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay
trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, không cần gì đến bảy năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm
xứ này như vậy trong sáu năm, trong năm năm, trong bốn năm, trong ba năm, trong
hai năm, trong một năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng
Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, không cần gì đến một năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm
xứ này trong bảy tháng, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng
Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, không cần gì bảy tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này
trong sáu tháng, trong năm tháng, trong bốn tháng, trong ba tháng, trong hai
tháng, trong một tháng, trong nửa tháng, vị ấy có thể chứng một trong hai quả
sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì
chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, không cần gì nửa tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm
xứ này trong bảy ngày, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng
Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, đây là con đường độc nhất đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh,
vượt khỏi sầu não, diệt trừ khổ ưu, thành tựu Chánh trí, chứng ngộ Niết-bàn. Ðó
là Bốn Niệm xứ.
Thế Tôn thuyết giảng như vậy. Các Tỷ-kheo ấy hoan hỷ, tín thọ lời dạy
của Thế Tôn.
Hòa thượng Thích Minh Châu dịch Việt
Chân thành cám ơn anh HDC và nhóm Phật tử VH đã có thiện tâm gửi tặng
ấn bản điện tử.
(Bình Anson hiệu đính, dựa theo bản Anh ngữ "The Middle Length
Discourses of the Buddha", Tỳ kheo Nanamoli và Tỳ kheo Bodhi dịch, 1995).
Hiệu đính: 24-08-2003
