Nhà thơ Rumi viết, “Một cái nhìn sâu thẳm vào nội tâm sẽ làm phát
khởi lên một nỗi đau lớn, nhưng nỗi đau ấy sẽ giúp ta bước ra được phía sau tấm
màn che”. Mỗi khi chúng ta nhớ lại những việc nào mình đã làm mà gây khổ cho kẻ
khác, ngay trong giây phút ấy, ta sẽ kinh nghiệm một nỗi đau. Và nỗi đau đó có
thể trở thành một phương tiện giúp ta chuyển hóa. Khi ta có thể “bước ra được
phía sau tấm màn che” của vọng tưởng, ta sẽ không còn cho mình là “xấu xa” nữa,
và ta biết cởi mở đối với tự tánh khổ đau của mọi kinh nghiệm.
Mỗi khi tưởng nhớ lại những lần mình đã làm khổ kẻ khác, chắc chắn
sẽ gây cho ta nhiều khổ tâm. Tôi đã từng ngồi thiền chung với một người chồng
đánh đập vợ mình tàn nhẫn mỗi khi nổi giận, với một người đàn ông chờ án tử hình
vì đã vi phạm tội sát nhân trong một lần ăn cướp, hơn hai mươi năm về trước. Và
tôi cũng đã từng ngồi với những ký ức buồn đau của chính mình về những nỗi khổ
tôi đã gây cho người khác. Không cần biết việc lớn hay nhỏ, hễ khi ta làm cho
người khác khổ là ta cũng sẽ chịu một sự đớn đau.
Có thể ta nghĩ rằng, mỗi khi ta nhớ lại những lỗi lầm của mình rồi
tự hành hạ và dày vò, thì đó cũng là một hình thức chuộc tội. Nhưng thật ra,
chính tâm từ mới là một sự hối tội chân chính. Khi ta bị một mặc cảm tội lỗi chiếm
ngự, nó sẽ làm cái tôi của mình trở nên vô cùng giới hạn và nhỏ bé, “Ðây mới là
con người của tôi, một người đã có những hành động xấu xa này…”. Và một khi cái
tôi đã bị giới hạn, ta sẽ càng cảm thấy bị tự trừng phạt bởi những sự khổ đau,
xa cách, cô đơn và vô vọng của mình. Ta cho là mình xứng đáng bị như vậy. Và
khi nghe đức Phật dạy, mọi chúng sinh đều muốn sống hạnh phúc và đều có khả
năng sống hạnh phúc, ta lại càng cảm thấy cô độc hơn.
Nhiều năm trước đây, trong một giờ ngồi thiền của một khóa tu, tôi
thấy mình nhìn lại một quãng đời khó khăn trong cuộc sống của mình. Nhớ lại
những việc làm xưa chẳng làm tôi vui sướng gì. Nhưng khi hiểu rằng hành động
của tôi chỉ là một phần của những biến cố nối liền, liên tiếp theo nhau, tôi có
thể nhìn lại mình với một ánh mắt hiểu biết hơn và tha thứ hơn. Tôi có thể thấy
rõ rằng khi một việc này khởi lên, nó sẽ làm nền tảng cho một việc kế tiếp phát
sinh theo.
Kinh Phật có dùng một ví dụ để diễn tả tính cách nối liền, nhân quả
của những sự kiện xảy ra với nhau. Khi nước trong đại dương theo thủy triều
dâng lên cao, nước trong các con sông cũng sẽ dâng lên theo; khi nước sông dâng
lên, nước trong các hồ lớn, kinh rạch cũng sẽ dâng lên. Khi nước trong đại
dương theo thủy triều hạ xuống thấp, nước trong trăm con sông cũng sẽ hạ thấp,
và nước trong hồ, kinh, rạch cũng thế. Sức hút của mặt trăng tác dụng lên khối
lượng nước trên quả đất, trừ những trường hợp rất hiếm, khiến chúng chuyển động
rất tương hợp với nhau. Khi một cái này phát khởi lên, sẽ khiến một cái kia có
liên hệ với nó phát khởi lên theo. Bất cứ một sự kiện nào có mặt chắc chắn cũng
sẽ bị điều kiện bởi một cái khác. Cũng thế, tất cả mọi yếu tố có liên hệ đến sự
hiện hữu của ta – thân này, tâm này, thế giới bên trong, thế giới chung quanh
ta – đều có một kết cấu rất mật thiết với nhau.
Trong khóa tu, tôi thấy được những sự kiện của đời mình, giống như
sông và biển, chúng xảy ra theo một thứ tự rõ rệt. Tôi thấy mình đã cố gắng làm
hết sức mình trong hoàn cảnh đang có mặt. Trong tình trạng ấy, với những điều
kiện ấy, có lẽ tôi đã không thể nào làm gì khác hơn thế được. Vì một thái độ
khác sẽ đòi hỏi một sự hiểu biết khác dựa trên những sự kiện và kinh nghiệm
khác.
Chúng ta không thể nào hốt lại nước đã đổ và chúng ta cũng không
thể nào trốn tránh được hậu quả về hành động của mình. Nhưng thay vì tự oán
trách hoặc là cứ ôm một mặc cảm hổ thẹn mãi, ta có thể thay đổi nó bằng cách
tưới tẩm hạt giống xấu ấy bằng chánh niệm và tâm từ. Ðó chính là nền tảng của
sự tu tập.
Theo luật nhân quả, kamma, thì cái tác ý đứng sau hành động
mới là yếu tố chánh quyết định cho sự tốt, xấu của hạt giống ta gieo trồng
trong mỗi giây phút. Một hạt giống, khi đủ điều kiện, đủ nhân duyên, nó sẽ nở
hoa kết trái. Nhưng luật nhân quả không bao giờ vận chuyển một cách máy móc và
cứng nhắc hết. Vì nếu thế thì chắc ta sẽ không bao giờ có thể làm gì để hay đổi
được cuộc đời mình hết. Sẽ không có cách nào để ta chuyển hóa được khổ đau,
cũng như sự tu tập sẽ chẳng đem lại cho ta một lợi ích gì.
Như thiên nhiên đã cho phép rất nhiều điều kiện khác nhau đóng góp
vào sự chín mùi của một hạt giống, cũng thế, hạt giống chủ ý của ta không bao
giờ hiện hữu cô lập. Quả trái của một hành động không phải chỉ tùy thuộc vào
hạt giống của nó mà thôi, mà còn lệ thuộc vào tất cả những đặc điểm của miếng
đất trong đó nó được gieo trồng. Vì chúng ta luôn thay đổi để ảnh hưởng sự sống
của mình, nên miếng đất mà hạt giống ấy đang cắm rễ cũng sẽ biến đổi luôn. Và
cũng vì thế, mục tiêu giải thoát và cơ hội chấm dứt khổ đau của ta là chuyện có
thể thực hiện được.
Giả sử chúng ta đã lỡ có một hành động bất thiện hoặc gây hại cho
ai, nhưng nếu biết trở lại sống trong chánh niệm và từ bi, ta sẽ có thể ảnh
hưởng chuyển hóa được thửa vườn mà hạt giống xấu ấy được gieo trồng, và rồi tất
cả sẽ được thay đổi. Ðó cũng chính là một sự chuyển hóa mà ta có thể bắt đầu
ngay trong giờ phút này.
Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách dùng chánh niệm và tâm từ nhìn sâu
vào những khổ đau ta đã gây cho kẻ khác, cũng như nỗi đau của chính mình. Chúng
ta hãy nhìn sâu vào những mặc cảm tội lỗi, những hổ thẹn, sợ hãi bằng một tâm
hiểu biết và bao dung. Chúng ta thấy được sự khác biệt giữa việc cho rằng, “Tôi
là một người xấu xa” với lại “Tôi đã làm một việc xấu và tôi rất hối tiếc về
hành động đó”. Khi ta có thể kinh nghiệm được dòng sông cảm xúc của mình với sự
tĩnh lặng, sáng tỏ, và thương yêu – không phán xét và hẹp hòi – tâm ta sẽ trở
thành một tấm gương trong vắt, phản chiếu được hết những gì đang có mặt. Trong
tiến trình ấy, tấm gương tâm của ta cũng sẽ phản chiếu luôn được cả tự tánh của
chính nó: tỏa chiếu, thanh tịnh và ngời sáng. Như đức Phật dạy, “Chân tâm của
ta bao giờ cũng trong sáng”.
Chúng ta sẽ tìm lại được cái khả năng tỉnh thức, biết yêu thương và
bắt đầu lại của mình. Mặc dầu trong quá khứ có thể ta đã có những hành động bất
thiện, nhưng ta vẫn biết rằng sự trong sáng, tĩnh lặng mới chính là bản chất
thật sự của mình, chứ không phải là những tâm tham sân thường xúi dục ta đi gây
hại cho kẻ khác. Thật ra, ta không cần phải làm gì mới có thể xứng đáng có được
bản chất thanh tịnh ấy – vì nó là bản tánh tự nhiên của ta. Dẫu trong quá khứ
ta có thể sống mà không hề biết đến nó, nhưng chân tánh ấy vẫn không bao giờ bị
mất đi hay lu mờ một chút nào hết. Chúng ta có thể xem thường nó, chà đạp nó,
nhưng bản tính thanh tịnh ấy không bao giờ thay đổi và vẫn chờ đợi ta một ngày
khám phá lại.
Khi khổ đau giúp ta bước ra được “phía sau tấm màn che” của một ảo
tưởng về sự chia cách, ta sẽ tiếp tục được sự sống trọn vẹn, trong đó có chính
ta. Sự sống lúc nào cũng chấp nhận ta, nó chỉ chờ ta tự chấp nhận chính mình mà
thôi. Tha thứ không có nghĩa là bỏ qua hết những gì ta đã làm, hoặc tưởng tượng
rằng một ngày nào đó những nỗi đau trong ký ức rồi sẽ giản dị biến mất. Nó chỉ
có nghĩa là ta ý thức được màn lưới chằng chịt nối liền của nhân duyên, của những
điều kiện đã tạo nên hành động của mình. Và nhờ sự hiểu biết đó, ta sẽ biết
thương mình và kẻ khác hơn.
Nguyễn Duy Nhiên chuyển
dịch
(Trích “Trái Tim Thiền Tập”, Sharon Salzberg)
(Trích “Trái Tim Thiền Tập”, Sharon Salzberg)
