CUỘC SỐNG CŨNG GIỐNG NHƯ MỘT LY TRÀ
Ở đây, “ly trà” là một hình ảnh ẩn dụ cho thân-tâm-mạng sống.
Sự sống được diễn tả như āyu (thọ mạng), vốn là anicca (vô thường), chỉ hiện hữu trong từng sát-na (khaṇa).
Chú giải:
Āyu (thọ mạng) giống như lượng trà trong ly: không thêm vào, chỉ vơi dần.
Anicca-lakkhaṇa (tướng vô thường): mỗi hơi thở, mỗi khoảnh khắc là một ngụm trà đang dần cạn.
“đậm thì tốt mà nhạt chút cũng hay, đều có mùi vị riêng của nó.”
“đậm/nhạt” ví cho thuận cảnh - nghịch cảnh, hoặc các trạng thái tâm trong đời.
Nếu cuộc sống đầy đủ, sung túc (attha-sampatti), đó như trà đậm; nếu thiếu thốn, đơn sơ (vipatti), cũng có cái riêng của nó.
Trong thiền quán, ta tập upekkhā (xả), thấy rằng mọi trạng thái đều chỉ là vedanā (cảm thọ) có sinh có diệt.
Sukha-vedanā (lạc thọ) như trà đậm, nồng vị.
Dukkha-vedanā (khổ thọ) như trà nhạt, kém vị.
Upekkhā-vedanā (xả thọ) như nước trong - nhưng cũng có hương vị “tỉnh thức” riêng.
“nóng thì uống ngon mà nguội thì uống mát, có trà là vui rồi.”
“nóng - nguội” ví cho các trạng thái đổi thay theo duyên sinh.
Cuộc đời có khi sôi nổi (ubbega), có khi lắng dịu (santi), nhưng người có chánh niệm thì nhận ra: chỉ cần còn chánh giác tỉnh biết (sati-sampajañña) thì đã quá quý.
“có trà là vui rồi” → trong thiền, chỉ cần biết rằng mình đang sống, biết rằng tâm còn tỉnh thức, đã đủ an lạc (santutthi - tri túc).
Sati (niệm): nhận biết trà đang nóng hay nguội.
Sampajañña (tỉnh giác): biết rõ nó chỉ là trạng thái, không bám chấp.
Santutthi (tri túc): thấy chỉ cần có mặt trong hiện tại đã đủ hạnh phúc.
“uống nhanh mau cạn mà chầm chậm cũng xong, cuối cùng rồi cũng hết.”
“nhanh - chậm” ví cho nhịp sống của mỗi người:
Có người sống gấp (uddhacca - phóng dật).
Có người sống trầm lắng, từ tốn (sati - chánh niệm).
Nhưng dù nhanh hay chậm, bản chất đời sống vẫn đi đến pariyosāna (kết thúc), đó là maraṇa (cái chết).
Trong thiền quán, thấy rõ rằng: cuối cùng, cái gọi là “ta” cũng tan biến như ly trà đã cạn.
Anicca (vô thường): dù uống nhanh hay chậm, trà vẫn vơi.
Dukkha (khổ): không thể giữ mãi hương vị ấy.
Anattā (vô ngã): trà không phải “ta”, cũng không thuộc về “ta”; nó chỉ đến rồi đi.
Ví dụ “ly trà” nhắc ta:
Sự sống ngắn ngủi, vô thường (anicca).
Mọi trạng thái, dù đậm - nhạt, nóng - nguội, đều có giá trị riêng nếu ta sống với chánh niệm tỉnh giác (sati-sampajañña).
Cái quan trọng không phải là uống nhanh hay chậm, mà là uống trong tỉnh thức, sống trọn vẹn với từng hơi thở, từng khoảnh khắc.
Sự sống ngắn ngủi, vô thường (anicca)
Một ly trà dù lớn hay nhỏ, sớm muộn cũng sẽ cạn.
Cũng vậy, đời người dù dài hay ngắn, dù sống nhanh hay chậm, đều đi về một điểm: hoại diệt (khaya).
Quán vô thường (anicca-saññā) giúp ta không bám chấp (anupādāna), vì thấy rằng mọi thứ vốn không thể giữ lâu.
Khi quán như thế, tâm sinh ra nhàm chán, ly tham (nibbidā), rồi dần dẫn đến ly dục (virāga) và diệt tận (nirodha).
Mọi trạng thái, dù đậm - nhạt, nóng - nguội, đều có giá trị riêng nếu ta sống với chánh niệm tỉnh giác (sati-sampajañña).
“đậm - nhạt” hay “nóng - nguội” chính là ẩn dụ cho cảm thọ (vedanā).
Người thường thì dính mắc: thích “trà ngon” (lạc thọ), chán “trà nhạt” (khổ thọ).
Nhưng người có chánh niệm tỉnh giác (sati-sampajañña) thì chỉ nhận biết mà không vướng mắc.
Khi tỉnh thức, ta thấy:
Lạc thọ (sukha-vedanā) → đến rồi đi.
Khổ thọ (dukkha-vedanā) → đến rồi đi.
Xả thọ (upekkhā-vedanā) → cũng đến rồi đi.
Tất cả đều là vô thường - khổ - vô ngã (aniccā - dukkha - anattā), chỉ có giá trị trong sự “thấy biết đúng như thật” (yathābhūta-ñāṇadassana).
Như vậy, “uống trà trong chánh niệm” chính là sống từng sát-na trong tỉnh thức: thấy sự ngắn ngủi của đời sống, đồng thời biết trân trọng và an trú trong bất kỳ trạng thái nào, không phân biệt, không chấp thủ.
“cái quan trọng không phải là uống nhanh hay chậm”
Nhanh hay chậm chỉ là hình thức; bản chất vẫn là một quá trình đi đến hết.
Trong pāḷi: khaṇe khaṇe uppajjati, khaṇe khaṇe nirujjhati - “sát-na này sinh, sát-na này diệt”.
Cho nên, sự khác nhau ở “tốc độ” không quan trọng bằng chất lượng của sự tỉnh thức.
“mà là uống trong tỉnh thức”
“uống trong tỉnh thức” chính là chánh niệm tỉnh giác (sati-sampajañña).
Khi cầm ly trà, biết rõ: “đang cầm”. Khi đưa lên miệng, biết rõ: “đang uống”. Khi nuốt, biết rõ: “đang nuốt”.
Cũng vậy trong đời sống: mỗi bước đi, mỗi hơi thở, mỗi xúc chạm → đều sáng tỏ, không lãng quên.
“sống trọn vẹn với từng hơi thở, từng khoảnh khắc”
Đây chính là niệm hơi thở (ānāpānasati).
Dīghaṁ vā assasanto dīghaṁ assasāmīti pajānāti - “thở vào dài, biết rõ: tôi thở vào dài”.
Rassaṁ vā passasanto rassaṁ passasāmīti pajānāti - “thở ra ngắn, biết rõ: tôi thở ra ngắn”.
Từng hơi thở chính là “ngụm trà” ta đang thưởng thức.
Khi trọn vẹn với từng hơi thở, thì toàn bộ cuộc sống cũng được trọn vẹn trong hiện tại.
Tóm lại:
Không quan trọng “bao lâu” ta sống, mà quan trọng là ta có thực sự sống trong chánh niệm hay không.
Mỗi hơi thở, mỗi khoảnh khắc chính là một “ngụm trà” quý báu; khi đã sống trọn vẹn, thì còn hay mất, nhanh hay chậm, đều không còn là vấn đề.
Không quan trọng “bao lâu” ta sống…
Thọ mạng dài hay ngắn vốn bất định (anicca).
Trong kinh, đức Phật dạy: một sát-na chánh niệm còn quý hơn trăm năm sống trong vô minh (appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ - pháp cú kệ 21).
Sống lâu nhưng phóng dật (pamāda), cũng chỉ là kéo dài sự trôi lăn trong sinh tử.
…mà quan trọng là ta có thực sự sống trong chánh niệm hay không.
Sati (chánh niệm) là “biết rõ” trong hiện tại,
Sampajañña (tỉnh giác) là “hiểu rõ” ý nghĩa của việc đang làm.
Một hơi thở được tỉnh biết, một bước chân có mặt trọn vẹn → chính là một đời sống trọn vẹn.
Khi có chánh niệm:
Tâm không chạy về quá khứ (atīta) hay tương lai (anāgata).
Tâm an trú trong hiện tại (paccuppanna), nơi đây mới thật là sự sống.
Ứng dụng
Người uống trà trong chánh niệm không bận tâm trà còn nhiều hay ít.
Người sống trong chánh niệm không bận tâm sống lâu hay ngắn.
Điều quan trọng là có thật sự sống trọn vẹn ngay trong từng khoảnh khắc hiện tại hay không.
Nói cách khác:
Một hơi thở có chánh niệm = một đời sống trọn vẹn.
Một trăm năm không chánh niệm = trôi qua trong lãng quên.
Mỗi hơi thở, mỗi khoảnh khắc chính là một “ngụm trà” quý báu
Hơi thở = dấu hiệu còn sống.
Trong kinh niệm hơi thở (ānāpānasati sutta), đức Phật dạy: mỗi hơi thở chính là một pháp môn đầy đủ để an tịnh, giác ngộ, giải thoát.
Mỗi hơi thở như một “ngụm trà” - tưởng như nhỏ bé, nhưng nếu uống trong tỉnh thức, nó nuôi dưỡng cả đời sống.
Pāḷi: “ānāpānassati bhāvitā bahulīkatā… sammā vimuttiṃ paripūreti” - “niệm hơi thở, khi được tu tập viên mãn, đưa đến giải thoát hoàn toàn.”
Khi đã sống trọn vẹn…
Sống trọn vẹn nghĩa là an trú trong hiện tại (paccuppanna-dhamma).
Không phóng dật (appamāda), không buông lung (pamāda).
Dù một hơi thở thôi, nhưng có chánh niệm (sati), thì đã là trọn vẹn.
…thì còn hay mất, nhanh hay chậm, đều không còn là vấn đề
Còn hay mất = sống lâu hay ngắn.
Nhanh hay chậm = nhịp sống, tốc độ của cuộc đời.
Nhưng nếu đã an trú trong chánh niệm tỉnh giác (sati-sampajañña), thì tất cả những so đo ấy tan biến.
Lúc này, mỗi hơi thở đã là một sự viên mãn, không còn thiếu thốn.
Đây chính là pháp xả (upekkhā), buông bỏ phân biệt, chỉ còn sự sáng tỏ và an lạc.
Một “ngụm trà” trong tỉnh thức = một “hơi thở giác ngộ”.
Khi đã thấy như thế, cuộc sống không còn bị đo bằng thời gian, mà đo bằng chất lượng tỉnh thức.
