BÓNG TỐI TRONG THIỀN QUÁN
“BÓNG TỐI CỦA MÀN ĐÊM KHÔNG ĐÁNG SỢ”
Trong thiền quán, khi ngồi yên trong bóng tối của đêm, ta thấy rằng “tối” chỉ là sự vắng mặt của ánh sáng, nó không có gì để sợ.
Bóng tối bên ngoài không thể che lấp được cái “biết” đang sáng trong ta. Thân có thể ở trong đêm đen, nhưng tâm nếu có chánh niệm thì vẫn sáng rõ.
Vì thế, màn đêm chỉ là một hiện tượng tự nhiên, không có sức mạnh làm tổn hại tâm ta. Nỗi sợ chỉ sinh ra khi tâm ta phóng tưởng, gán ghép hình ảnh, suy đoán vào bóng tối.
“BÓNG TỐI CỦA SI MÊ MỚI ĐÁNG SỢ HƠN”
Si mê là sự không thấy biết rõ sự thật, không nhận ra vô thường, khổ, vô ngã. Nó là sự mù lòa của tâm, che lấp trí tuệ sẵn có.
Trong bóng tối của si mê, ta không phân biệt đâu là đúng - sai, thiện - ác, khổ - lạc thật sự. Từ đó sinh ra bao nhiêu lầm lạc, tạo nghiệp và khổ đau cho chính mình và người khác.
Nếu màn đêm chỉ làm ta vấp ngã trên đường, thì bóng tối của si mê làm ta trôi lăn trong vòng sinh tử, không thấy lối thoát.
TÓM LẠI:
Bóng tối bên ngoài (màn đêm) chỉ là hiện tượng vật lý, không thật đáng sợ.
Bóng tối bên trong (si mê) mới là gốc của khổ đau, vì nó che mờ trí tuệ, khiến ta không thấy được sự thật, không sống được với sự sáng trong vốn có của tâm.
Thiền giả không chạy trốn bóng tối bên ngoài, mà quán chiếu để thấy và vượt qua bóng tối si mê trong chính tâm mình.
KHÔNG CHẠY TRỐN BÓNG TỐI BÊN NGOÀI
Thiền giả không tìm cách thay đổi cảnh, không tìm nơi “luôn sáng” để nương tựa.
Bóng tối bên ngoài chỉ là điều kiện tự nhiên, không có gì để chống đối hay sợ hãi. Khi chấp nhận và ngồi yên trong bóng tối, ta thấy cái “biết sáng” nơi tâm không bị ảnh hưởng.
Đây là sự thực tập không chạy trốn hoàn cảnh, mà thấy bản chất của hoàn cảnh chỉ là duyên sinh.
QUÁN CHIẾU BÓNG TỐI SI MÊ TRONG TÂM
Bóng tối thật sự cần vượt qua chính là si mê: thói quen phản ứng theo vô minh, chấp ngã, tham - sân - sợ hãi.
Khi có chánh niệm, ta nhìn thấy si mê sinh khởi trong từng khoảnh khắc: như khi tâm phóng tưởng, khi lười biếng, khi chấp thủ vào “cái tôi”.
Chỉ cần thấy rõ, không đồng hóa, thì ánh sáng trí tuệ đã le lói lên.
VƯỢT QUA BÓNG TỐI SI MÊ
Không phải bằng cách đàn áp hay chống lại, mà bằng sự thấy rõ trong tỉnh thức.
Giống như khi thắp một ngọn đèn trong đêm, bóng tối tự tan biến; khi trí tuệ khởi lên, si mê tự rút lui.
Thiền giả nương vào chánh niệm và tuệ giác để sống, dần dần vượt thoát khỏi vòng lẩn quẩn của vô minh.
Vì thế, thực tập thiền không nhằm tạo ra một hoàn cảnh dễ chịu (luôn sáng, luôn an), mà là học cách sống cùng bóng tối mà vẫn giữ được ánh sáng trong tâm.
KHÔNG TÌM SỰ DỄ CHỊU NHƯ MỤC ĐÍCH CHÍNH
Nếu thực tập chỉ để tìm cảm giác dễ chịu, thì khi gặp nghịch cảnh, bóng tối, sự bất an, ta sẽ vội vàng kháng cự hoặc trốn chạy.
Thiền không phải là “tạo thiên đường trong tâm”, mà là thấy sự thật như nó đang là. Sự thật ấy có khi dễ chịu, có khi khó chịu, có khi sáng, có khi tối.
HỌC CÁCH SỐNG CÙNG BÓNG TỐI
Bóng tối ở đây là những trạng thái không rõ biết, những phiền não, những cảm xúc khó chịu.
Thiền giả không xua đuổi, không ghét bỏ chúng, mà nhận diện: “Ồ, đây là tham; đây là sân; đây là si; đây là bất an.”
Khi thấy rõ, tâm không bị cuốn đi, mà vẫn đứng yên trong ánh sáng của chánh niệm.
GIỮ ĐƯỢC ÁNH SÁNG TRONG TÂM
Ánh sáng này không phải do cảnh đem lại, mà do sự tỉnh thức vốn có.
Dù đang ở trong bóng tối của đêm, hay trong bóng tối của si mê, chỉ cần có chánh niệm, ta liền nhận ra một nguồn sáng tĩnh lặng, trong trẻo, không bị lay động.
Chính ánh sáng ấy mới là nơi nương tựa thật sự, chứ không phải bất kỳ hoàn cảnh nào bên ngoài.
TÓM LẠI:
Thiền không biến đời sống thành “mãi mãi sáng và an”, mà dạy ta an trú và sáng suốt ngay trong giữa sáng - tối, an - bất an.
Khi ấy, bóng tối không còn đáng sợ, vì nó chỉ làm nền cho ánh sáng của tâm hiện bày rõ hơn.
BÓNG TỐI LÀM NỀN CHO ÁNH SÁNG
Nếu không có bóng tối, ta sẽ khó nhận ra sự hiện hữu của ánh sáng.
Cũng vậy, nếu không từng nếm trải vô minh, phiền não, bất an… ta sẽ không thấy rõ giá trị của sự tỉnh thức, an nhiên.
Trong thiền, chính những khoảnh khắc tâm mờ mịt lại là “cơ hội” để trí tuệ hé lộ - khi ta quay lại nhìn thẳng vào chúng.
ÁNH SÁNG CỦA TÂM VỐN CÓ SẴN
Ánh sáng này không phải do ta “tạo ra”, mà vốn luôn hiện hữu nơi cái biết sáng trong.
Bóng tối chỉ tạm thời che phủ, giống như mây che khuất mặt trời, chứ không bao giờ dập tắt được ánh sáng.
Khi ta nhận diện bóng tối trong chánh niệm, ánh sáng liền tự hiện bày.
KHÔNG CÒN ĐÁNG SỢ
Nỗi sợ sinh ra khi ta đồng hóa mình với bóng tối: “Tôi đang si mê”, “Tôi bất lực”.
Nhưng khi thấy: “Đây chỉ là một hiện tượng trong tâm, đến rồi đi”, thì bóng tối trở thành khách, còn chủ vẫn là cái biết sáng suốt.
Nhận ra điều này, tâm trở nên vững chãi và nhẹ nhàng, không còn bị bóng tối khống chế.
VÌ VẬY, CÓ THỂ NÓI RẰNG:
Bóng tối không đối nghịch với ánh sáng, mà chỉ là điều kiện để ánh sáng lộ rõ hơn.
Khi hành thiền, mỗi lần gặp vô minh, bất an, thay vì ghét bỏ, ta có thể thầm mỉm cười: “Ồ, đây chính là lúc ánh sáng trong tâm có cơ hội hiện bày.”
