Trong Kinh Tứ
Niệm Xứ có đoạn khẳng định tầm quan trọng của Tứ Niệm Xứ: Này các Tỷ kheo,
đây là con đường độc nhất, đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi,
diệt trừ khổ ưu, thành tựu chánh lý, chứng ngộ Niết bàn. Ðó là Bốn niệm xứ..
Con đường duy nhất để đạt Niết Bàn là Chánh Niệm trên 4 pháp Thân Thọ Tâm Pháp đã
được định nghĩa.
Thế nào là bốn?
Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh
giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán thọ trên các thọ, nhiệt
tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán tâm trên tâm,
nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán pháp trên
các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời.
Như vậy, theo
như giáo lý thì Chánh Niệm muốn đúng thì phải thực hiện pháp Tứ Niệm Xứ theo
Kinh. Theo như một số sư Đạo Phật Nguyên Thủy, nếu không thực hiện đúng theo
Kinh thì Đạo quả sẽ không đảm bảo chứng đắc vì lời của Phật dạy không nên được
thiếu sót, hiểu sai. Bốn pháp cần được Chánh Niệm được Phật dạy như sau:
(Quán thân):
là quán sát
theo dõi hơi thở, đi đứng nằm ngồi, quán sát để thấy thân là bất tịnh (không
trong sạch), quán sát tứ đại, quán sát tử thi (ở nghĩa địa, ngày xưa ở Ấn Độ
người chết bị quăng thây ở nghĩa địa). Mục đích để thấy những thành phần hơi
thở, oai nghi (đi đứng, nằm, ngồi) v.v...là khổ hoặc vô thường hoặc là vô ngã.
"Này các
Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán thân trên thân? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo đi đến
khu rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi nhà trống, và ngồi kiết già, lưng
thẳng và an trú chánh niệm trước mặt. Tỉnh giác, vị ấy thở vô; tỉnh giác, vị ấy
thở ra. Thở vô dài, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở vô dài"; hay thở ra dài,
vị ấy tuệ tri: "Tôi thở ra dài"; hay thở vô ngắn, vị ấy tuệ tri:
"Tôi thở vô ngắn"; hay thở ra ngắn, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở ra
ngắn"; Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "Cảm giác
toàn thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập; "An tịnh thân hành, tôi sẽ thở
vô", vị ấy tập; "An tịnh thân hành, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập.
Này các tỷ
kheo, như người thợ quay hay học trò người thợ quay tuệ tri thiện xảo, khi quay
dài, tuệ tri rằng: "Tôi quay dài"; hay khi quay ngắn, tuệ tri rằng:
"Tôi quay ngắn." Cũng vậy, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo thở vô dài, tuệ
tri: "Tôi thở vô dài"; hay thở ra dài tuệ tri: "Tôi thở ra dài";
hay thở vô ngắn, tuệ tri: "Tôi thở vô ngắn"; hay thở ra ngắn, tuệ
tri: "Tôi thở ra ngắn"; "Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở
vô", vị ấy tập; "Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập;
"An tịnh thân hành, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "An tịnh thân
hành, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập.
Như vậy, vị ấy
sống, quán thân trên nội thân hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân; hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên
thân.
Lại nữa, này
các Tỷ keo, Tỷ kheo đi, tuệ tri: "Tôi đi"; hay đứng, tuệ tri:
"Tôi đứng"; hay ngồi, tuệ tri: "Tôi ngồi"; hay nằm, tuệ
tri: "Tôi nằm". Thân thể được sử dụng như thế nào, vị ấy biết thân
như thế ấy.
Như vậy, vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay vị ấy sống quán thân trên ngoại thân; hay vị
ấy sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh
khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh diệt tận trên thân; hay vị ấy sống
quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm
như vậy với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương
tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán thân trên thân.
Lại nữa, này
các Tỷ kheo, Tỷ kheo, khi bước tới, bước lui, biết rõ việc mình đang làm. Khi
ngó tới, ngó lui, biết rõ việc mình đang làm. Khi co tay khi duỗi tay biết rõ
việc mình đang làm. Khi mang áo Sanghàti (Tăng-già-lê), mang bát, mang y, biết
rõ việc mình đang làm. Khi ăn, uống, nhai, nếm, biết rõ việc mình đang làm. Khi
đi đại tiện, tiểu tiện, biết rõ việc mình đang làm. Khi đi, đứng, ngồi, nằm,
biết rõ việc mình đang làm.
Như vậy, vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên
thân.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát thân này, dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh
tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt: "Trong thân
này, đây là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, thận, tủy, tim, gan,
hoành cách mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng, phân, mật, đàm, mủ, máu,
mồ hôi, mỡ, nước mắt, mỡ da, nước miếng, niêm dịch, nước ở khớp xương, nước
tiểu."
Này các Tỷ
kheo, cũng như một bao đồ, hai đầu trống đựng đầy các loại hột như gạo, lúa,
đậu xanh, đậu lớn, mè, gạo đã xay rồi. Một người có mắt, đổ các hột ấy ra và
quan sát: "Ðây là hột gạo, đây là hột lúa, đây là đậu xanh, đây là đậu đỏ,
đây là mè, đây là hột lúa đã xay rồi." Cũng vậy, này các Tỷ kheo, một Tỷ
kheo quán sát thân này dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh tóc, bao bọc
bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt: "Trong thân này, đây là
tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, tủy, thận, tim, gan, hoành cách
mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng, phân, mật, đàm, mủ, máu, mồ hôi, mỡ,
nước mắt, mỡ da, nước miếng, niêm dịch, nước ở khớp xương, nước tiểu."
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước
một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy vị Tỷ kheo sống quán thân trên
thân.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát thân này về vị trí các giới và sự sắp đặt các giới:
"Trong thân này có địa đại, thủy đại, hỏa đại và phong đại."
Này các Tỷ
kheo, như một người đồ tể thiện xảo, hay đệ tử của một người đồ tể giết một con
bò, ngồi cắt chia từng thân phần tại ngã tư đường. Cũng vậy này các Tỷ kheo, vị
Tỷ kheo quán sát thân nay về vị trí các giới và về sự sắp đặt các giới:
"Trong thân này có địa đại, thủy đại, hỏa đại và phong đại."
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm, và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ keo sống quán thân trên
thân.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo, như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa một ngày, hai
ngày, ba ngày, thi thể ấy trương phồng lên, xanh đen lại, nát thối ra. Tỷ kheo
quán thân ấy như sau: "Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy,
không vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân.
"Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến
chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật
gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa bị các loài quạ
ăn, hay bị các loài diều hâu ăn, hay bị các chim kên ăn; hay bị các loài chó
ăn; hay bị các loài giả can ăn, hay bị các loài côn trùng ăn. Tỷ kheo quán thân
ấy như sau: "Thân này tánh chất là như vậy, bản chất là như vậy, không
vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thên trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước
một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
Này các Tỷ
kheo, lại nữa Tỷ kheo như thấy một thi thể bị quăng bỏ trong nghĩa địa; với các
xương còn liên kết với nhau, còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột
lại; với các xương còn liên kết với nhau, không còn dính thịt nhưng còn dính
máu, còn được các đường gân cột lại, với các xương còn liên kết với nhau, không
còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột lại; chỉ còn có xương không
dính lại với nhau, rải rác chỗ này chỗ kia, ở đây là xương tay, ở đây là xương
chân, ở đây là xương ống, ở đây là xương bắp vế, ở đây là xương mông, ở đây là
xương sống, ở đây là xương đầu,... Tỷ kheo quán thân ấy như sau:
"Thân này
tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy".
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay vị ấy sống quán tánh diệt tận trên thân; hay vị ấy sống quán tánh
sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương
tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán thân trên thân.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa, chỉ còn toàn
xương trắng màu vỏ ốc... chỉ còn một đống xương lâu hơn một năm... chỉ còn là
xương thối trở thành bột. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: "Thân này tánh
chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy
sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán
thân trên cả nội thân, ngoại thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên
thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên
thân. "Có thân đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy
vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân
trên thân."
Quán Thọ: là quán sát những cảm thọ, cảm giác
phát sanh liên tục để khám phá ra những cảm giác này cũng là khổ, vô thường, vô
ngã. "Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ?
Này các Tỷ
kheo, ở nơi đây Tỷ kheo khi cảm giác lạc thọ, biết rằng: "Tôi cảm giác lạc
thọ"; khi cảm giác khổ thọ, biết rằng: "Tôi cảm giác khổ thọ";
khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ, biết rằng: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc
thọ". Hay khi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất biết rằng: "Tôi cảm
giác lạc thọ thuộc vật chất". Hay khi cảm giác lạc thọ không thuộc vật
chất, biết rằng: "Tôi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất". Hay khi
cảm giác khổ thọ thuộc vật chất, biết rằng: "Tôi cảm giác khổ thọ thuộc
vật chất". Hay khi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất, biết rằng:
"Tôi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất". Hay khi cảm giác bất khổ
bất lạc thọ thuộc vật chất, biết rằng: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ
thuộc vật chất". Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật
chất, biết rằng: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật
chất". Như vậy vị ấy sống quán thọ trên các nội thọ; hay sống quán thọ
trên các ngoại thọ; hay sống quán thọ trên cả các nội thọ, ngoại thọ. Hay sống
quán tánh sanh khởi trên các thọ; hay sống quán tánh diệt tận trên các thọ; hay
sống quán tánh sanh diệt trên các thọ. "Có thọ đây", vị ấy sống an
trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy
sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo,
như vậy Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ."
Quán tâm: là quán sát tâm, những trạng thái
thuộc tâm (tâm sở) để thấy, biết chúng cũng là khổ, vô thường, vô ngã.
Này các Tỷ
kheo, như thế nào Tỷ kheo sống quán tâm trên tâm? ''Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ
kheo: "Với tâm có tham, biết rằng tâm có tham"; hay "Với tâm
không tham, biết rằng tâm không tham"; hay "Với tâm có sân, biết rằng
tâm có sân"; hay "Với tâm không sân, biết rằng tâm không sân";
hay "Với tâm có si, biết rằng tâm có si"; hay "Với tâm không si,
biết rằng tâm không si"; hay "Với tâm thâu nhiếp, biết rằng tâm được
thâu nhiếp"; hay "Với tâm tán loạn, biết rằng tâm bị tán loạn";
hay "Với tâm quảng đại, biết rằng tâm được quảng đại"; hay "Với
tâm không quảng đại, biết rằng tâm không được quảng đại"; hay "Với
tâm hữu hạn, biết rằng tâm hữu hạn"; hay "Với tâm vô thượng, biết
rằng tâm vô thượng"; hay "Với tâm có định, biết rằng tâm có
định"; hay "Với tâm không định, biết rằng tâm không định"; hay
"Với tâm giải thoát, biết rằng tâm có giải thoát"; hay "Với tâm
không giải thoát, biết rằng tâm không giải thoát".
Như vậy vị ấy
sống quán tâm trên nội tâm; hay sống quán tâm trên ngoại tâm; hay sống quán tâm
trên nội tâm, ngoại tâm. Hay sống quán tánh sanh khởi trên tâm; hay sống quán
tánh diệt tận trên tâm; hay sống quán tánh sanh diệt trên tâm. "Có tâm đây",
vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh
niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này
các Tỷ kheo, như vậy vị Tỷ kheo sống quán tâm trên tâm.''
Quán Pháp: là quán sát các pháp trong quá trình
chánh niệm, hễ pháp nào phát sanh thì quán pháp đó. Mục đích là chứng đắc Niết
Bàn. Đòi hỏi phải qua cơ bản quán Thân, Thọ, Tâm trước để thuần phục, trước khi
quán pháp 'Này các Tỷ kheo, thế nào là vị Tỷ kheo sống quán pháp trên các
pháp?
Này các Tỷ
kheo, ở đây Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm
triền cái. Và này các Tỷ
kheo, thế nào là vị Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm triền cái?
Này các Tỷ
kheo, ở đây Tỷ kheo, nội tâm có tham dục, tuệ tri: "Nội tâm tôi có tham
dục"; hay nội tâm không có tham dục, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không
có tham dục". Và với tham dục chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như
vậy. Và với tham dục đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với
tham dục đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như
vậy.
Hay nội tâm có
sân hận, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi có sân hận"; hay nội tâm không có
sân hận, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có sân hận." Và với sân hận
chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với sân hận đã sanh nay được
đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với sân hận đã được đoạn diệt, tương lai
không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có
hôn trầm thụy miên, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi có hôn trầm thụy
miên"; hay nội tâm không có hôn trầm thụy miên, tuệ tri rằng: "Nội
tâm tôi không có hôn trầm thụy miên". Và với hôn trầm thụy miên chưa sanh
nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với hôn trầm thụy miên đã sanh nay
được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với hôn trầm thụy miên đã được đoạn
diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có
trạo hối, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi có trạo hối"; hay nội tâm không
có trạo hối, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có trạo hối". Và với
trạo hối chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với trạo hối đã
sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với trạo hối đã được đoạn
diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có
nghi, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi có nghi"; hay nội tâm không có nghi,
tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có nghi." Và với nghi chưa sanh nay
sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với nghi đã sanh, nay được đoạn diệt, vị
ấy tuệ tri như vậy, và với nghi đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi
nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy
sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay
sống quán pháp trên cả các nội pháp, ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi
trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh
sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy
Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp, đối với năm triền cái.
Lại nữa, này
các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn. Này các
Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn?
Này các Tỷ
kheo, Tỷ kheo suy tư: "Ðây là sắc, đây là sắc sanh, đây là sắc diệt. Ðây
là thọ, đây là thọ sanh, đây là thọ diệt. Ðây là tưởng, đây là tưởng sanh, đây
là tưởng diệt. Ðây là hành, đây là hành sanh, đây là hành diệt. Ðây là thức,
đây là thức sanh, đây là thức diệt". Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các
nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các
nội pháp, ngoại pháp; hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán
tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp.
"Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy
vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán pháp
trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ?
Này các Tỷ kheo,
ở đây Tỷ kheo tuệ tri con mắt và tuệ tri các sắc, do duyên hai pháp này, kiết
sử sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử chưa sanh nay sanh khởi, vị
ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri
như vậy; và với kiết sử đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy
tuệ tri như vậy... và tuệ tri tai và tuệ tri các tiếng... và tuệ tri mũi và tuệ
tri các hương... và tuệ tri lưỡi và tuệ tri các vị... và tuệ tri thân và tuệ
tri các xúc... và tuệ tri ý và tuệ tri các pháp; do duyên hai pháp này, kiết sử
sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy
tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như
vậy; và với kiết sử đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ
tri như vậy.
Như vậy vị ấy
sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay
sống quán pháp trên cả các nội pháp, ngoại pháp; hay sống quán tánh sanh khởi
trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh
sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy
Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp, đối với Sáu Nội Ngoại xứ.
Lại nữa này các
Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi? Này
các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, nội tâm có Niệm Giác chi, tuệ tri rằng: "Nội
tâm tôi có Niệm Giác chi", hay nội tâm không có Niệm Giác chi, tuệ tri
rằng: "Nội tâm tôi không có Niệm Giác chi"; và với Niệm Giác chi chưa
sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy, và với Niệm Giác chi đã sanh, nay
được tu tập viên thành, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có
Trạch pháp Giác chi...
Hay nội tâm có
Tinh tấn Giác chi...
Hay nội tâm có
Hỷ Giác chi...
Hay nội tâm có
Khinh an Giác chi...
Hay nội tâm có
Ðịnh Giác chi...
Hay nội tâm
có Xả Giác chi; tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi có Xả Giác chi"; hay nội
tâm không có Xả Giác chi, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có Xả Giác
chi." Và với Xả Giác chi chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy;
và với Xả Giác chi đã sanh nay được tu tập viên thành, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy
sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay
sống quán pháp trên cả các nội pháp, ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi
trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh
sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở đây"; vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy
Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi. Lại nữa này các
Tỷ kheo, vị ấy sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật? Này
các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo như thật tuệ tri: "Ðây là khổ"; như thật
tuệ tri: "Ðây là khổ tập"; như thật tuệ tri: "Ðây là khổ
diệt"; như thật tuệ tri: "Ðây là con đường đưa đến khổ diệt".
18. Và này các
Tỷ kheo, thế nào Khổ Thánh đế? Sanh là khổ, già là khổ, chết là khổ, sầu, bi.
khổ, ưu, não là khổ, cầu không được là khổ, tóm lại Năm Thủ uẩn là khổ.
Này các Tỷ kheo
thế nào là sanh? Mỗi mỗi hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự xuất sản,
xuất sanh, xuất thành, tái sanh của họ, sự xuất hiện các uẩn, sự hoạch đắc các
căn. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là sanh.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là già? Mỗi mỗi hạng chúng sanh, trong từng giới hạn, sự niên
lão, sự hủy hoại, trạng thái rụng răng, trạng thái tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ
rút ngắn, các căn hủy hoại. Này các Tỷ kheo, như vậy là già.
Này các Tỷ kheo,
thế nào là chết? Mỗi mỗi hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự tạ thế, sự từ
trần, thân hoại, sự diệt vong, sự chết, sự tử vong, thời đã đến, các uẩn đã tận
diệt, sự vất bỏ tử thi. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là chết.
Này các Tỷ
kheo, thế nào gọi là sầu? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp phải tai nạn này
hay tai nạn khác; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự
sầu, sự sầu lo, sự sầu muộn, nội sầu, mọi khổ sầu của người ấy. Này các Tỷ
kheo, như vậy gọi là sầu.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là bi? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp phải tai nạn này hay tai
nạn khác; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự bi ai, sự
bi thảm, sự than van, sự than khóc, sự bi thán, sự bi thống của người ấy. Này
các Tỷ kheo, như vậy gọi là bi.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là khổ? Này các Tỷ kheo, sự đau khổ về thân, sự không sảng khoái
về thân, sự đau khổ do thân cảm thọ, sự không sảng khoái do thân cảm thọ. Này
các Tỷ kheo, như vậy gọi là khổ.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là ưu? Này các Tỷ kheo, sự đau khổ về tâm, sự không sảng khoái về
tâm, sự đau khổ do tâm cảm thọ, sự không sảng khoái do tâm cảm thọ. Này các Tỷ
kheo, như vậy gọi là ưu.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là não? Này các Tỷ kheo, với những ai gặp tai nạn này hay tai nạn
khác; với những ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự áo não, sự bi
não, sự thất vọng, sự tuyệt vọng của người ấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là
não.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là cầu bất đắc khổ? Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị sanh chi phối,
khởi sự mong cầu: "Mong rằng ta khỏi bị sanh chi phối, mong rằng ta khỏi
phải đi thác sanh". Lời cầu mong ấy không được thành tựu. Như vậy gọi là
cầu bất đắc khổ! Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị già chi phối... chúng sanh bị
bệnh chi phối... chúng sanh bị chết chi phối.. chúng sanh bị sầu, bi, khổ, ưu,
não chi phối, khởi sự mong cầu: "Mong rằng ta khỏi bị sầu, bi, khổ, ưu,
não chi phối! Mong rằng ta khỏi đương chịu sầu, bi, khổ, ưu, não". Lời
mong cầu ấy không được thành tựu. Như vậy là cầu bất đắc khổ.
Này các Tỷ
kheo, như thế nào là tóm lại, Năm Thủ uẩn là khổ? Như Sắc thủ uẩn, Thọ thủ uẩn,
Tưởng thủ uẩn, Hành thủ uẩn, Thức thủ uẩn. Này các Tỷ kheo, như vậy tóm lại Năm
Thủ uẩn là khổ.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Khổ tập Thánh đế? Sự tham ái đưa đến tái sanh, câu hữu với hỷ
và tham, tìm cầu hỷ lạc chỗ này chỗ kia. Như dục ái, hữu ái, vô hữu ái.
Này các Tỷ
kheo, sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đâu, khi an trú thì an trú ở
đâu? Ở đời, sắc gì thân ái, sắc gì khả ái? Ở đời con mắt là sắc thân ái, là sắc
khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú
ở đấy. Ở đời cái tai... ở đời mũi... ở đời lưỡi... ở đời thân... ở đời ý là sắc
thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi
an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời các
sắc... ở đời các tiếng... ở đời các hương... ở đời các vị... ở đời các cảm
xúc... ở đời các pháp là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh
khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn
thức... ở đời nhĩ thức... ở đời tỷ thức... ở đời thiệt thức... ở đời thân
thức... ở đời ý thức là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh
khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn
xúc... ở đời nhĩ xúc... ở đời tỷ xúc... ở đời thiệt xúc... ở đời thân xúc... ở
đời ý xúc là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh
khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn xúc
sở sanh thọ... ở đời nhĩ xúc sở sanh thọ... ở đời tỷ xúc sở sanh thọ... ở đời
thiệt xúc sở thanh thọ... ở đời thân xúc sở sanh thọ... ở đời ý xúc sở sanh thọ
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc
tưởng... ở đời thanh tưởng... ở đời hương tưởng... ở đời vị tưởng... ở đời xúc
tưởng... ở đời pháp tưởng là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi
sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc tư...
ở đời thanh tư... ở đời hương tư... ở đời vị tư... ở đời xúc tư... ở đời pháp
tư là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc ái...
ở đời thanh ái... ở đời hương ái... ở đời vị ái... ở đời xúc ái... ở đời pháp
ái là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đây.
Ở đời sắc
tầm... ở đời thanh tầm... ở đời hương tầm... ở đời vị tầm... ở đời xúc tầm... ở
đời pháp tầm là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì
sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc tứ...
ở đời thanh tứ... ở đời hương tứ... ở đời vị tứ... ở đời xúc tứ... ở đời pháp
tứ là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ tập Thánh
đế.
20. Này các Tỷ
kheo, và thế nào là Khổ diệt Thánh đế? Sự diệt tận không còn luyến tiếc tham ái
ấy, sự xả ly, sự khí xả, sự giải thoát, sự vô nhiễm (tham ái ấy).
Này các Tỷ
kheo, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đâu, khi diệt trừ thì diệt trừ ở
đâu? Ở đời các sắc gì thân, các sắc gì ái, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở
đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc gì
thân ái, sắc gì khả ái? Ở đời con mắt là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái
này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy. Ở đời lỗ tai...
ở đời mũi... ở đời lưỡi... ở đời thân... ở đời ý là sắc thân ái, là sắc khả ái.
Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời các
sắc... ở đời các tiếng... ở đời các mùi hương... ở đời các vị.. ở đời các
xúc... ở đời các pháp là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly
thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn
thức... ở đời nhĩ thức... ở đời tỷ thức... ở đời thiệt thức... ở đời ý thức là
sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ
thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn
xúc... ở đời nhĩ xúc... ở đời tỷ xúc... ở đời thiệt xúc... ở đời thân xúc... ở
đời ý xúc là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở
đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn xúc
sở sanh thọ... ở đời nhĩ xúc sở sanh thọ... ở đời tỷ xúc sở sanh thọ... ở đời
thiệt xúc sở sanh thọ... ở đời thân xúc sở sanh thọ.. ở đời ý xúc sở sanh thọ
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc
tưởng... ở đời thanh tưởng... ở đời hương tưởng... ở đời vị tưởng... ở đời xúc
tưởng... ở đời pháp tưởng là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả
ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tư...
ở đời thanh tư... ở đời hương tư... ở đời vị tư... ở đời xúc tư... ở đời pháp
tư là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc ái...
ở đời thanh ái... ở đời hương ái... ở đời vị ái... ở đời xúc ái... ở đời pháp
ái là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc
tầm... ở đời thanh tầm... ở đời hương tầm... ở đời vị tầm... ở đời xúc tầm... ở
đời pháp tầm là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly
ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tứ...
ở đời thanh tứ... ở đời hương tứ... ở đời vị tứ... ở đời xúc tứ... ở đời pháp
tứ là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ diệt Thánh
đế.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Khổ diệt đạo Thánh đế. Ðó là bát chi Thánh đạo, tức là Chánh
tri kiến, Chánh tư duy, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng, Chánh tinh tấn,
Chánh niệm, Chánh định.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Chánh tri kiến? Này các Tỷ kheo, tri kiến về Khổ, tri kiến về
Khổ tập, tri kiến về Khổ diệt, tri kiến về Khổ diệt đạo. Này các Tỷ kheo, như
vậy gọi là Chánh tri kiến.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Chánh tư duy? Tư duy về ly dục, tư duy về vô sân, tư duy về
bất hại. Này các tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh tư duy.
Này các Tỷ kheo
thế nào là Chánh ngữ? Tự chế không nói láo, tự chế không nói hai lưỡi, tự chế
không ác khẩu, tự chế không nói lời phù phiếm. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là
Chánh ngữ.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Chánh nghiệp? Tự chế không sát sanh, tự chế không trộm cướp,
tự chế không tà dâm. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh nghiệp.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Chánh mạng? Này các Tỷ kheo, ở đây vị Thánh đệ tử từ bỏ tà
mạng, sinh sống bằng chánh mạng. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh mạng.
Này các Tỷ
kheo, và thế nào là Chánh tinh tấn? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, đối với các
ác, bất thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn không cho sanh khởi; vị này nỗ
lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các ác, bất thiện pháp đã sanh, khởi
lên ý muốn trừ diệt, vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các
thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn khiến cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh
tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn khiến
cho an trú, không cho băng hoại, khiến cho tăng trưởng, phát triển, viên mãn.
Vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là
Chánh tinh tấn.
Này các Tỷ kheo,
thế nào là Chánh niệm? Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên
thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; trên các cảm
thọ... trên các tâm... quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh niệm
để chế ngự tham ưu ở đời. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh niệm.
Này các Tỷ
kheo, thế nào là Chánh định? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo ly dục, ly ác bất
thiện pháp, chứng và trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh,
với tầm, với tứ. Tỷ kheo ấy diệt tầm, diệt tứ, chứng và trú Thiền thứ hai, một
trạng thái hỷ lạc do định sanh, không tầm, không tứ, nội tĩnh nhất tâm. Tỷ kheo
ấy ly hỷ trú xả, chánh niệm tỉnh giác, thân cảm sự lạc thọ mà các bậc Thánh gọi
là xả niệm lạc trú, chứng và trú Thiền thứ ba. Tỷ kheo ấy xả lạc, xả khổ, diệt
hỷ ưu đã cảm thọ trước, chứng và trú Thiền thứ tư, không khổ, không lạc, xả
niệm thanh tịnh. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh định.
Này các Tỷ
kheo, như vậy gọi là Khổ diệt đạo thánh đế.
Như vậy vị ấy
sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay
sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi trên
các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh
diệt trên các pháp. "Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú chánh
niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không
nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ
kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Thánh đế.'
Lời khẳng định
chứng đắc: Đức Phật tuyên
bố chỉ cần thực hiện bài Kinh này liên tục từ 7 ngày cho đến 7 năm tối đa sẽ
chứng một trong Tứ
thánh quả: Tu Đà Hoàn,
hoặc Tư Đà Hàm, hoặc A Na Hàm, hoặc A la hán (cao nhất)
"Này các
Tỷ kheo, vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong bảy năm, vị ấy có thể
chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại;
hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn. Này các Tỷ kheo, không cần gì đến
bảy năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong sáu năm... trong năm
năm... trong bốn năm... trong ba năm... trong hai năm... trong một năm, vị ấy
có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện
tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn. Này các Tỷ kheo, không cần gì
đến một năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy tháng, vị ấy có thể
chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại,
hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn. Này các Tỷ-kheo, không cần gì bảy
tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong sáu tháng... trong năm tháng...
trong bốn tháng... trong ba tháng... trong hai tháng... trong một tháng...
trong nửa tháng... vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng
Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ-kheo, không cần gì nửa tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này
trong bảy ngày, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng
Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất đưa đến sự thanh tịnh cho chúng
sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ ưu, thành tựu Chánh lý, chứng ngộ Niết
Bàn. Ðó là Bốn Niệm xứ."
Chú thích
Kinh Trường Bộ, Kinh Đại Niệm Xứ: http://buddhanet.net/budsas/uni/u-kinh-truongbo/truong22.htm Giảng giải kinh Ðại Niệm Xứ và thiền minh sát tuệ. Thiền sư
U Silananda (Tỳ khưu Khánh Hỷ dịch): http://buddhanet.net/budsas/uni/u-dainiemxu/dnx-idx.htm Bản Anh Ngữ: http://buddhanet.net/budsas/uni/u-kinh-truongbo/truong22e.htm
