Bài thực tập:
TÁC Ý
Ý muốn là một
yếu tố thông thường, lúc nào cũng có mặt trong tâm ta. Khi nào nó khởi lên, ta
phải ghi nhận nó. Ý muốn, hay còn gọi là tác ý, là một sự thúc dục trong tâm, một
dấu hiệu đi trước bất cứ một hành động nào. Khi mà ta có chánh niệm nhận diện
được ý muốn hay tác ý của mình, ta sẽ có sự tự do lựa chọn: hành động hay không
hành động theo chúng. Còn nếu ta sống trong quên lãng không biết đến sự có mặt
của tác ý, ta sẽ bị chúng sai xử một cách máy móc. Thí dụ, khi bạn đang ngồi
thiền, trước khi bạn đứng dậy, bao giờ cũng có một tác ý muốn đứng lên. Nếu bạn
ghi nhận được tác ý này, nó sanh lên rồi diệt đi, có lẽ bạn vẫn còn tiếp tục ngồi
thiền. Bởi vì bạn đã có chánh niệm, ý thức được nó, chứ không cho nó là mình. Còn
nếu tác ý khởi lên, nhưng vì thiếu chánh niệm, bạn sẽ thấy mình đứng lên mà chẳng
nhớ vì sao. Mọi hành động khác của ta cũng vậy. Thế cho nên mỗi khi có một một
tác ý nào khởi lên, như khi đổi oai nghi của thân thể giữa đi, đứng, nằm, ngồi,
ta phải nhớ có chánh niệm về chúng. Trong khi đi, bao giờ ta cũng có tác ý muốn
dừng lại trước khi thật sự dừng. Ta có tác ý đổi hướng trước khi quay người lại.
Chúng ta không cần phải niệm tác ý của từng bước chân một, nhưng mỗi khi đi
kinh hành đến cuối đoạn đường, ta nên ghi nhận tác ý muốn đổi hướng, trước khi
bắt đầu quay người lại. Bàn chân tự nó không thể cử động quay lại được. Nó quay
lại bởi vì có một tác ý đi trước. Chúng ta có thể đạt được một sự hiểu biết về
lý nhân quả, giữa sự liên hệ của thân và tâm, bằng những quan sát như thế này.
Ðôi khi thân là nhân mà một trạng thái của tâm là quả. Và đôi khi tâm là nhân một
cử động của thân là quả. Một tác ý muốn quay người lại khởi lên, rồi bàn chân
đưa qua. Không có một cá nhân nào ở đó hết, không có ai làm công việc quay người
lại cả. Sự liên hệ giữa nhân và quả hoàn toàn có tính cách vô ngã. Nhưng bởi vì
chúng ta thường không có chánh niệm về hành động của mình, không thấy rõ tiến
trình của mỗi cử động, nên chúng ta sẽ dàng bị đồng hóa với nó, cho rằng có một
cái "ta" làm chuyện đó.
Giả sử như bạn
cảm thấy lạnh, bạn đi khoác thêm một chiếc áo ấm. Cảm giác ở thân làm khởi lên
một ý muốn làm cho thân được ấm. Ý muốn này làm khởi lên một tác ý đi lấy thêm
chiếc áo. Tác ý đó làm cho thân cử động. Chánh niệm được những tác ý này, sẽ
giúp cho ta phát triển thêm sự hiểu biết về những liên hệ giữa các tiến trình
hoạt động của thân và tâm.
Trong khi ngồi
thiền bạn có thể ghi nhận được sự có mặt của tác ý trước mỗi hành động. Nếu bạn
đổi thế ngồi, sẽ có một tác ý khởi lên để làm chuyện đó. Nếu bạn nuốt nước miếng,
cũng sẽ có một tác ý đi trước. Nếu bạn mở mắt ra, thì cũng sẽ có tác ý muốn mở
mắt xảy ra trước đó. Tất cả những tác ý này đều phải đưọc ghi nhận. Nhưng tác ý
không phải bao giờ cũng là những ý nghĩ trong đầu, không phải luôn luôn là câu
nói. Tác ý có nhiều khi là một sự thúc dục, một dấu hiệu báo cho ta biết có một
chuyện gì sắp sửa xảy ra. Bạn không cần phải tìm kiếm tư tưởng, lời nói trong đầu.
Hãy ý thức được những động lực thúc đẩy ta làm những chuyện ấy. Và một khi bạn
bắt đầu ghi nhận được mối liên hệ giữa nhân và quả xảy ra trong thân và tâm, ý
niệm về một cái tôi sẽ dần dà hòa tan vào dòng biến hóa giản dị và tự nhiên của
các yếu tố.
-ooOoo-
