NGUYỄN THỦY
Đức Phật dạy có tám yếu tố hay tám đức tính mà người gia chủ cần thực
hành và phát huy thường xuyên để xây dựng cuộc sống hạnh phúc vững bền, nghĩa
là bảo đảm một đời sống thoải mái về vật chất, an lạc về tinh thần được tiến
triển lâu dài, cả đời này và đời sau. Tám yếu tố hay tám đức tính gồm : đầy đủ
và tháo vát, đầy đủ phòng hộ, làm bạn với thiện, sống thăng bằng điều hòa, đầy
đủ lòng tin, đầy đủ giới đức, đầy đủ bố thí , đầy đủ trí tuệ.
Đầy đủ tháo vát, nghĩa là thiện
xảo trong công việc làm ăn, siêng năng cần
mẫn, khéo tìm ra giải pháp tối ưu để tự mình giải quyết công việc có hiệu quả
và vận dụng nguồn năng lực lao động có hiệu quả.
Đầy đủ phòng hộ, tức là biết cách giữ gìn bảo vệ hợp pháp các tài sản
chính đáng của mình, không để cho các thế lực dòm ngó, không để cho kẻ trộm đục
khoét, không để cho thiên tai hỏa hoạn tiêu hủy, không để cho con cái phá tán.
Làm bạn với thiện, nghĩa là có sự thân cận, giao thiệp và trao đổi thường
xuyên với những người hiền đức để học hỏi và phát huy phẩm chất đạo đức giác ngộ
như tín tâm giới đức, bố thí, trí tuệ.
Sống thăng bằng, điều hòa, nghĩa là biết sử dụng hợp lý các tài sản hay
lợi nhuận làm ra để sống một đời sống thích đáng, không phung phí cũng không bỏn
sẻn. Nói cách khác người gia chủ cần biết cân đối trong thu chi để sinh sống
thoải mái hữu ích và để bảo đảm công việc làm ăn được tiến triển vững bền.
Đầy đù lòng tin, nghĩa là có lòng tin tưởng tôn kính đối với Tam bảo :
Phật –Pháp_Tăng.
Đầy đủ giới đức, tức là sống nếp sống đạo đức trong sáng của người tại
gia cư sĩ, như không sát hại chúng sinh, không gian tham trộm cắp, không tà tư
tà hạnh, không nói dối, không rượu chè nghiện ngập.
Đầy đủ bố thí, tức mở tâm bố thí, cúng dường, làm các việc từ thiện hay
công ích nhằm chia sẻ nỗi khó khăn vất vã của người khác hay góp phần bảo vệ
môi trường sống và nâng cao phúc lợi cho cộng đồng.
Đầy đủ trí tuệ, nghĩa là nuôi dưỡng, phát huy và thể hiện sự hiểu biết
về thiện ác, về quy luật nhân quả, về cách thức hướng dẫn đời sống an lạc hay về
phương cách oại trừ phiền não khổ đau cho tự thân và cho người khác.
Trên đây là tám yếu tố hay tám đức tính có khả năng giúp cho người tại
gia cư sĩ sống hạnh phúc an lạc vững bền theo quan niệm của đạo Phật. Xét các yếu
tố vừa được đề cập, chúng ta thấy Đức Phật rất thực tế và sâu sắc khi quan niệm
về đời sống hạnh púc của người tại gia cư sĩ. Đó là Ngài nhấn mạnh đến hai yếu
tố kinh tế – vật chất ( đầy đủ, tháo vát, đầy đủ phòng hộ, sống thăng nằng điều
hòa ) cần phải được tạo lập và duy trì ổn định, song song với yếu tố đạo đức-tâm
linh ( làm bạn với thiện, đầy đủ tín tâm, đầy đủ giới đức, đầy đủ bố thí, đầy đủ
trí tuệ ) cần được nuôi dưỡng và phát huy. Chính yếu tố này, nghĩa là kinh tế
và đạo đức, được cân nhắc và vận dụng đầy đủ, đặt nền móng cho sự tiến triền ổn
định và hài hòa, tạo điều kiện cho cá nhân phát huy các tiềm năng sáng suốt và
phẩm chất đạo đức tự nội, cho phép con người xây dựng và thưởng thức một đời sống
hạnh phúc an lạc vững bền.
Điều đáng lưu ý là cả tám yếu tố trên luôn luôn có sự hổ trợ và bổ túc
cho nhau tạo nên một hệ thống phát triển ổn định và hài hòa về các mặt tích cực
hiền thiện của đời sống, có khả năng giúp cho người tại gia cư sĩ tạo lập được
một cuộc sống hạnh phúc vững bền theo nghĩa đạt được sự thoải mái ổn định về điều
kiện vật chất và tiến triển sâu về mặt đạo đức tâm linh. Hẳn nhiên, một hệ thống
phát triển cân đối như vậy về con người cũng gián tiếp tạo nên những chuyển biến
tốt đẹp và hài hòa về mặt xã hội bởi tính tương tác tích cực của các yếu tố bên
trong nó. Do các yếu tố được chú ý nhấn mạnh gắn liền với yếu tố kinh tế trong
nguyên lý vận hành, nên hệ thống xây dựng cuộc sồng hạnh phúc gồm tám yếu tố này là hết sức căn bản cho hướng phát triển
ổn định lâu dài đối với con người và xã hội mói chung. Đây là hướng đi của hạnh
phúc an lạc mang tính ổn định vững bền mà thuật ngữ Đạo Phật gọi là : “ pháp
hành đưa đến chiến thắng hai đời 1” Tức là hạnh phúc đời này và an lạc đời sau.
Cũng cần ghi nhận thêm rằng đạo Phật tin tưởng vào luật nhân quả, quan niệm có
đời sau, có sự diễn tiến của sự sống tương lai – tốt hay xấu hoàn toàn do hành
vi tích tập của chúng sinh, do đó mọi giải
pháp được đề xuất bởi đạo Phật đều được đặt trên nền tảng đạo đức hướng
thiện, xem đó là hướng đi lợi lạc lâu dài. Nói cách khác, mọi hướng đi của đạo
Phật đều được thiết lập và thực hiện dựa trên luật nhân quả và đều nhắm đến mục
tiêu lợi ích lâu dài. Có thể nói rằng, tám yếu tố xây dựng cuộc sống hạnh phúc
vững bền do Đức Phật giảng dạy đáng được cân nhắc như một gợi ý căn bản hữu ích
cho mọi dự án đầu tư và phát triển về con người và xã hội mang tính ổn định và
lợi lạc lâu dài. Sau đây, chúng ta chiêm nghiệm nguyên văn những lời dạy căn bản
của Đức Phật (2) :
“ Này các Tỳ-kheo, có tám đầy đủ này. Thế nào là tám ?
Đầy đủ tháo vát, đầy đủ phòng hộ, làm bạn với thiện, sống thăng bằng điều
hòa, đầy đủ lòng tin, đầy đủ giới đức, đầy đủ bố thí, đầy đủ trì tuệ. Và này
các Tỳ-kheo, thế nào là đầy đủ tháo vát ?
Ở đây, này các tỳ – kheo, phàm thiện nam tử làm nghề gì để sinh sống,
hoặc nghề nông, hoặc đi buôn , hoặc nuôi bò, hoặc làm người bắn cung, hoặc làm
việc cho vua, hoặc bất cứ nghề gì ; trong nghề ấy, người ấy thiện xảo, không biết
mệt, biết suy tư phương tiện vừa đủ để tự làm và điều khiển người khác làm. Này
các Tỳ-kheo, đây gọi là đầy đủ tháo vát.
Và này các Tỳ-kheo, thế nào là đầy đủ phòng hộ ?
Ở đây này các Tỳ-kheo, những tài sản của thiện nam tử, do tháo vát tinh
tấn thâu hoạch được, do sức mạnh cánh tay chất chứa được, do mồ hôi đổ ra đúng pháp,
thâu hoạch được đúng pháp, vị ấy gìn giữ chúng, phòng hộ và bảo vệ. Làm thế nào
để tài sản ta không bị vua chúa mang đi, không bị trộm cướp mang đi, không bị lửa
đốt, không bị nước cuốn trôi, không bị các người con thừa tự khong khả ái phá
tán. Này các Tỳ-kheo, đây gọi là đầy đủ phòng hộ. Và này các Tỳ-kheo, thế nào
là làm bạn với thiện ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo thiện nam tử sống tại làng hay thị trấn. Tại đấy
có những gia chủ, hay con ngững người gia chủ, những người trẻ được nuôi lớn
trong giới đức, hay những người lớn tuổi được lớn lên trong giới đức, đầy đủ
lòng tin, đầy đủ giời đức, đầy đủ bố thí, đầy đủ trí tuệ, vị ấy giao thiệp, nói
chuyện thảo luận với những người ấy. Với những người đầy đủ lòng tin ; với những
người đầy đủ giới đức, với những người đầy đủ bố thí ; với những người đầy đủ
trí tuệ, vị ấy theo học đầy đủ trí tuệ. Này các Tỳ-kheo, đây gọi là làm bạn với
thiện. Và này các Tỳ-kheo, thế nào là sống thăng bằng điều hòa ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo,thiện nam tử sau khi biết tài sản nhập, sau khi
biết tài sản xuất, sinh sống một cách thăng bằng điều hòa, không quá phung phí,
không quá bỏn sẻn. Người ấy suy nghĩ : “ Đây là tiền nhập của ta, sau khi trừ
đi tiền xuất, còn lại như vậy ; không phải là tiền xuất của ta, sau khi trừ tiền
nhập, còn lại như vậy ”. Ví như, này các Tỳ-kheo, người cầm cân hay đệ tử cầm
cân, biết rằng : “ Với chừng ấy, cân nặng xuống ; hay với chừng ấy cân bổng lên
”. Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, thiện nam tử sau khi biết tài sản nhập, sau khi
biết tài sản xuất, sinh sống một cách điều hòa không phung phí, không quá bỏn sẻn
người ấy nghĩ rằng : “ Đây là tiền nhập của ta,sau khi trừ di tiền xuất, còn lại
như vậy ; không phải là tiền xuất của ta ; sau khi trừ đi tiền nhập, còn lại
như vậy ”. Này các Tỳ-kheo, nếu thiện nam tử này, tiền nhập vào ít, nhưng sống
nếp sống rộng rãi, hoang phí, thời người ta nói về người ấy như sau : “ Người
thiện nam tử này, ăn tài sản của người ấy như ăn trái cây sung ”. Này các Tỳ-kheo,
nếu người thiên nam tử này có tiền nhập lớn, nhưng sống nếp sống cơ cực, thời
người ta sẽ nói về người ấy như sau : “ Người thiện nam tử này sẽ chết như người chết như người chết đói ”. Khi
nào, này các Tỳ-kheo, thiện nam tử sau khi biết tài sản nhập, sau khi biết tài
sản xuất, sống nếp sống thăng bằng, điều hòa, không quá phung phí, không quá bỏn
sẻn nghĩ rằng : “ Như vậy là tiền nhập của ta, sau khi trừ tiền xuất, còn lại
như vậy ; không phải là tiền xuất của ta sau khi trừ tiền nhập còn lại như vậy
”. Này các Tỳ-kheo, đây gọi là nếp sống thăng bằng, điều hòa. Và này các Tỳ-kheo,
thế nào là đầy đủ lòng tin ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo, thiện nam tử có lòng tin, tin tưởng ở sự giác
ngộ của Như Lai : “ Đây là Thế Tôn …bậc Đạo Sư của chư Thiên và loải Người, Phật,
Thế Tôn ”. Này các Tỳ-kheo, đây gọi là đầy đủ lòng tin, và này các Tỳ-kheo, thế
nào là đầy đủ giới đức ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo, thiện nam tử từ bỏ sát sanh …từ bỏ đắm say rượu
men, rượu nấu. Này các Tỳ-kheo, đây gọi là đầy đủ giới đức. Và này các Tỳ-kheo,
thế nào là đầy đủ bố thí ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo, thiện nam tử sống ở gia đình, với tâm không bị
cầu uế, xan tham chi phối, bố thí rộng rãi, với đôi tay rộng mở vui thích từ bỏ,
sẵn sàng với được yêu cầu, vui thích chia sẽ vật bố thí Và này các Tỳ-kheo, thế
nào là đầy đủ trí tuệ ?
Ở đây, này các Tỳ-kheo thiện nam tử có trí tuệ, thành tựu trí tuệ vế
sanh diệt, với Thánh thể nhập quyết trạch, chơn chánh chấm dứt khổ đau. Này các
Tỳ-kheo, đây gọi là đầy đủ trí tuệ.
Tháo vát trong công việc,
Không phóng dật, nhanh nhẹn,
Sống đời sống thăng bằng,
Giữ tài sản thâu được,
Có tín đầy đủ giới,
Bố thí, không xan tham.
Rửa sạch đường thượng đạo,
An toàn trong tương lai,
Đây chính là tám pháp,
Bậc tín chủ tầm cầu,
Bậc chân thật tuyên bố,
Đưa đến lạc hai đời,
Hạnh phúc cho hiện tại,
Và an lạc tương lai.
Chú thích :
1- Kinh Giáo Thọ Thi Ca La
Việt, Trường Bộ.
2- Kinh Đầy đủ,Tăng Chi Bộ
