TIỀN TÀI ĐƯỢC NHÌN NHƯ MỘT PHƯƠNG TIỆN, KHÔNG PHẢI MỤC ĐÍCH
“Tiền tài là để tiêu xài” - nghĩa là nó phục vụ đời sống, giúp duy trì những nhu cầu thiết yếu và một số nhu cầu tinh thần.
Nó giống như nước chảy qua tay: giữ vừa đủ để nuôi cây, chứ không tích lại đến mức gây ngập úng.
“Đủ chi dùng là phước đức” - sự đủ này không chỉ do lao động mà còn là kết quả của phước duyên, biết trân trọng và biết dừng lại.
“Bằng quá nhiều sẽ biến thành mối lo lắng bất an” - khi vượt quá nhu cầu, tiền có thể kéo theo sự phòng thủ, sợ mất, hoặc bị chi phối bởi lòng tham và so sánh. Điều này làm tâm khó an, dù của cải nhiều.
Trong kinh điển, Đức Phật từng ví của cải như con rắn độc: biết dùng thì lợi ích, không biết dùng thì bị hại. Thiền giả thường hướng tới “tri túc” - biết đủ, để tâm không bị trói bởi cả thiếu lẫn thừa.
Ví dụ “của cải như con rắn độc” xuất hiện trong nhiều bản kinh, đặc biệt trong Kinh Tăng Chi Bộ Kinh (Aṅguttara Nikāya).
Đức Phật giải thích rằng:
Của cải giống như con rắn độc - nếu người không biết nắm giữ đúng cách thì sẽ bị cắn, tức là bị hại bởi lòng tham, ganh tỵ, sợ mất, hoặc bị kẻ khác làm hại.
Biết cách “bắt” con rắn - nghĩa là dùng tài sản với trí tuệ và từ bi: nuôi sống bản thân, giúp gia đình, hỗ trợ cộng đồng, làm việc thiện. Khi ấy, của cải trở thành lợi ích.
Không biết cách - tham lam tích trữ, hoặc dùng để thỏa mãn dục vọng, sẽ khiến tâm rối loạn và tạo thêm nghiệp xấu.
ĐỨC PHẬT CŨNG NHẤN MẠNH RẰNG:
“Người trí có của cải, nhưng không để của cải làm chủ mình; còn kẻ ngu, bị của cải sai khiến và trở thành nô lệ của nó.”
Tri túc (Pāli: santutthi) là một phẩm chất rất cốt lõi trong đời sống của thiền giả.
Biết đủ không có nghĩa là từ bỏ mọi thứ hay ép mình sống kham khổ, mà là nhận ra ranh giới giữa nhu cầu thực sự và tham muốn vô tận.
Khi thiếu, ta dễ khổ vì lo tìm kiếm.
Khi thừa, ta lại khổ vì sợ mất, sợ người khác tranh giành, hoặc vì lòng tham lại muốn nhiều hơn.
Tri túc giúp ta đứng ở điểm cân bằng: dùng của cải, điều kiện sống như phương tiện, nhưng không bị chúng lôi kéo.
Trong Kinh Pháp Cú, câu 204, Đức Phật dạy:
“Tri túc là tài sản lớn nhất.”
Với thiền giả, tri túc còn là một “lá chắn” bảo vệ sự an tĩnh của tâm. Khi không chạy theo “có thêm” hay “mất đi”, tâm sẽ bớt dao động và việc quán sát hơi thở, quán thân-tâm trở nên sâu sắc hơn.
VỚI THIỀN GIẢ, TRI TÚC GIỐNG NHƯ MỘT CHIẾC KHIÊN VÔ HÌNH:
Nó che chở tâm khỏi những cơn sóng của tham muốn và so sánh.
Nó ngăn tâm bị cuốn vào cảm giác bất mãn khi không có, hoặc bất an khi có quá nhiều.
Nó giữ sự an tĩnh đã vun bồi trong thiền khỏi bị “gió đời” thổi bay.
Khi tri túc, thiền giả dễ giữ được tâm quân bình (upekkhā) - không quá vui khi được, không quá buồn khi mất.
Điều này không phải thờ ơ, mà là một loại tự do nội tâm: sống giữa đời, nhưng không bị đời kéo lệch khỏi sự tỉnh thức.
TRONG KINH CÁC BÀI DIỄN THUYẾT “Nikāya”, ĐỨC PHẬT TỪNG DẠY CÁC TỲ-KHEO BỐN ĐIỀU TRI TÚC:
Tri túc với y phục đơn giản.
Tri túc với thức ăn vừa đủ nuôi thân.
Tri túc với chỗ ở đơn sơ.
Tri túc với thuốc men cần thiết.
Cả bốn điều này, khi áp dụng, sẽ bảo vệ tâm khỏi những bận tâm thừa thãi, giúp năng lượng tập trung cho chánh niệm và định.
Khi tâm không còn chạy theo “có thêm” hay “mất đi”, tức là nó đã thoát khỏi quỹ đạo của tham và sợ. Lúc đó:
Hơi thở được nhận biết trọn vẹn, không bị chen ngang bởi những câu chuyện trong đầu.
Thân được cảm nhận rõ ràng, từ những chuyển động vi tế đến sự tĩnh lặng bên trong.
Tâm trở nên trong sáng hơn, đủ nhạy để thấy cả những khởi niệm rất nhỏ.
Thiền giả lúc này giống như mặt hồ phẳng lặng: chỉ khi mặt nước yên, ta mới thấy đáy hồ.
Sự bớt dao động không chỉ giúp định lực sâu hơn, mà còn mở ra trí tuệ - thấy rõ bản chất vô thường, vô ngã của mọi hiện tượng.
Trong Kinh An Ban Thủ Ý (Ānāpānasati Sutta), Đức Phật cũng dạy rằng sự an tĩnh và tri túc là nền tảng để quán niệm hơi thở đi vào thâm sâu, đến mức “nội tâm tịch tịnh, không dao động, không nhiễm ô”.
Trong Kinh An Ban Thủ Ý, Đức Phật trình bày 16 bước niệm hơi thở, và ngay phần mở đầu Ngài nhấn mạnh:
Tỳ-kheo sống tri túc, an trú nơi thanh vắng.
Thân tâm được làm lắng dịu trước khi đi sâu vào hơi thở.
Điều này cho thấy an tĩnh và tri túc không phải là kết quả phụ của thiền, mà là điều kiện khởi đầu.
Khi tâm đã không còn bị xao động bởi ham muốn hay lo lắng, hơi thở trở thành chiếc cầu nối trực tiếp dẫn vào định và tuệ.
“Nội tâm tịch tịnh, không dao động, không nhiễm ô” ở đây chính là trạng thái:
Không dao động: tâm không bị lôi kéo bởi được-mất, khen-chê.
Không nhiễm ô: không bị tham, sân, si thấm vào dòng chảy ý thức.
Tịch tịnh: vừa tĩnh lặng, vừa sáng biết.
Nền tảng này giống như đặt bát nước trong chỗ yên - chỉ khi nước không lay động, ta mới thấy rõ mọi thứ phản chiếu bên trong nó.
