NGƯỜI SỐNG Ở ĐỜI, QUÝ Ở CHỖ GIÀU MÀ CÓ ĐỨC
Trong khi ngồi quán, ta thấy rõ: “giàu” (bhoga) chỉ là một điều kiện bên ngoài, không bền chắc. Nó giống như hơi thở vào, ra - đến rồi đi. Cái làm cho đời sống có giá trị không phải bản thân sự giàu có, mà là giàu kèm theo đức hạnh (sīla). Khi của cải được nâng đỡ bởi giới hạnh, tâm tự nhiên sinh ra niềm an ổn, không bị thiêu đốt bởi tham lam hay sợ mất.
“Tài sản đi đôi với giới đức mới được ca ngợi.”
Đức Phật dạy: một cư sĩ nên thành tựu, siêng năng (uṭṭhānasampadā), giữ gìn tài sản (ārakkhasampadā), giao du thiện hữu (kalyāṇamittatā), và sống quân bình (sama jīvikatā). Ở đây, tài sản và đức hạnh luôn đi chung.
Khi trong tâm có của cải nhưng thiếu Giới-Định-Tuệ, thì tài sản trở thành công cụ cho tham ái, sân hận và si mê. Người ấy không chỉ tự thiêu đốt mình mà còn lây khổ cho người khác - như lửa lan ra từ đống củi khô. Quán chiếu như vậy, ta thấy rõ “cái nguy” (ādīnava) của giàu mà vô đức.
“Của cải nơi người vô đức trở thành nguồn hủy hoại và bất hạnh.”
“Không tài sản, không con cái, không quyến thuộc có thể cứu người vô trí khỏi ác quả.”
Khi tâm keo kiệt (macchariya) khởi lên, ta thấy nó giống như một nắm tay co chặt, cứng đờ, không buông thả được. Càng giữ chặt, tâm càng nặng nề, căng thẳng. Trong thiền quán, tâm mở ra (mettā, cāga) thì nhẹ nhàng, thảnh thơi. Vì vậy, giàu mà keo kiệt thực chất là nghèo trong tâm.
“Keo kiệt chính là xiềng xích của tâm.”
Tăng Chi Bộ Kinh (Aṅguttaranikāya; 5.258) dạy rằng có 5 loại keo kiệt (macchariya): keo kiệt chỗ ở, gia đình, vật dụng, tiếng khen, và pháp học. Tất cả đều làm tâm tối tăm.
Những người giàu có tiêu tiền như nước trong lịch sử, số phận cuối cùng đều vô cùng bi thảm.
Quán nhân quả, ta thấy tiêu xài hoang phí do tâm si mê (moha) và ngã mạn (māna) chi phối. Khi phước cạn, nghiệp mới (áp lực từ tham, sân, si) trổ ra, dẫn đến bi kịch. Đây không phải do “trời phạt” mà là tự nhiên của nghiệp báo (kamma-vipāka).
“Tài sản ít ỏi, khi phung phí bởi kẻ ngu, sẽ kéo theo khổ đau.”
Kinh Pháp Cú (Dhammapada 244):
Appassutāyaṃ puriso, balibaddhova jīrati…
“Người ít trí tuệ, sống như con bò già bị cột, rồi tàn lụi vô ích.”
Tóm lại
Người giàu có mà có đức (sīla + cāga) thì trở thành phước lành cho mình và người. Giàu mà vô đức thì như gươm sắc trong tay trẻ nhỏ - chắc chắn nguy hại.
Trong thiền quán, ta thấy rõ từng dòng tâm: THAM-KEO KIỆT → HỆ LỤY, BUÔNG XẢ-GIỚI ĐỨC → AN LẠC.
“Người sống ở đời, quý ở chỗ giàu mà có đức.”
Trong khi ngồi quán, ta thấy “giàu” (bhoga) chỉ là một pháp hữu vi, vô thường, đến rồi đi. Khi của cải đi kèm với giới hạnh (sīla), tâm có sự an lạc, không bị đốt cháy bởi lo sợ và tham ái. Quán chiếu như vậy, ta nhận ra rằng giá trị thật không nằm ở “giàu”, mà nằm ở “đức” (sīla, guṇa).
“Đức hạnh của người giàu có tài sản và có giới được ca ngợi.”
“Giàu mà vô đức thì sẽ nguy hại chúng sinh.”
Nếu tâm có nhiều của cải nhưng thiếu giới (sīla), thiếu trí tuệ (paññā), thì tài sản ấy trở thành lửa đốt cả mình lẫn người. Trong thiền quán, ta thấy rõ tham (lobha), sân (dosa), si (moha) khi kết hợp với quyền lực và tài sản thì tạo ra khổ đau rộng lớn cho chúng sinh.
“Của cải nơi người vô đức trở thành sự hủy hoại và tai hại.”
“Những kẻ keo kiệt chỉ biết ôm giữ khư khư tiền bạc.”
Khi tâm keo kiệt (macchariya) khởi lên, ta quan sát: nó làm tâm co rút, nặng nề, giống như nắm tay nắm chặt. Ngược lại, khi có bố thí (dāna, cāga = buông xả), tâm mở ra, nhẹ nhàng, hỷ lạc. Vậy nên, giàu mà keo kiệt chính là nghèo trong tâm.
“Keo kiệt chính là xiềng xích của tâm.”
“Những người giàu có tiêu tiền như nước trong lịch sử, số phận cuối cùng đều vô cùng bi thảm.”
Phung phí tài sản do si mê (moha) và ngã mạn (māna). Khi phước (puñña) đã cạn, quả khổ (vipāka-dukkha) trổ ra, người ấy chịu bi kịch.
Quán nhân quả, ta thấy rõ: không phải “trời phạt” mà chính là nghiệp báo tự nhiên (kamma-vipāka).
“Tài sản ít ỏi, khi bị kẻ ngu phung phí, mang đến khổ đau.”
Tổng hợp cho thiền quán:
Người giàu có mà có đức (sīla, guṇa, cāga) thì như ngọn đèn chiếu sáng cho mình và người.
Người giàu mà vô đức (asīla, macchariya, moha) thì như ngọn lửa cháy lan, hại mình, hại người.
Trong thiền tập, ta quán từng sát-na tâm:
Tham (lobha) sinh → khổ.
Buông xả (cāga) sinh → an lạc.
Keo kiệt (macchariya) sinh → tối tăm.
Giới (sīla) hiện hữu → tâm sáng trong, vững chãi.
“Đối với tiền tài, sinh không mang theo đến, tử không mang theo đi”
Khi quán chiếu, ta thấy tài sản (bhoga) không phải đi theo dòng danh-sắc (nāma-rūpa). Lúc sinh ra, hai bàn tay trống rỗng; lúc chết đi, cũng trống rỗng. Thấy rõ điều này, tâm bớt bám chấp.
“Khi sinh không mang đến, khi chết không mang đi.”
Nguồn: Tư tưởng này được lập lại trong Kinh Pháp Cú (Dhammapada 186):
“Không có tiền của nào làm thỏa mãn được lòng dục.”
“Thay vì nói nó là vật ngoài thân, chẳng thà hãy nói nó là của trời cho.”
Của cải giống như mây hợp rồi tan. Nó không thuộc “ta” (atta), không phải “của ta” (atta-niya). Thấy vậy, thiền giả biết nó chỉ là duyên hợp, đến như phước duyên (puñña) đem lại, nên ví như “của trời cho”.
“Mọi tài sản đều vô thường, không phải của ta.”
“Nên khi có tiền chúng ta biết san sẻ, giúp đỡ những người gặp khó khăn, hoạn nạn, chung tay vào các việc làm thiện nguyện…”
Khi tâm có bố thí (dāna) và buông xả (cāga), ngay trong hiện tại đã thấy tâm mình nhẹ nhàng, hỷ lạc. Tâm ấy giống như bàn tay mở ra - không còn co rút,
“Bố thí, lời nói ái ngữ, hành động lợi ích, và sự đồng sự - đó là bốn nền tảng gắn kết.”
“…thì đó là đang gieo nhân lành, chắc chắn cuộc sống sẽ an vui hạnh phúc gặp nhiều điều thuận lợi.”
Quán nhân quả, thấy rõ: hành động thiện (kusala-kamma) đưa đến quả thiện (sukha-vipāka). Ngay trong hiện tại, tâm đã có lạc thọ khi buông xả; về sau, quả phước chín muồi thành an vui, thuận lợi.
“Nghiệp thiện đem lại quả hạnh phúc.”
Trong Kinh Pháp Cú (Dhammapada 118):
“Nếu người làm điều phước thiện, tích lũy công đức, quả ấy đưa đến hạnh phúc.”
Tóm lại để thiền quán
Sinh không mang đến, tử không mang đi → quán vô thường, vô ngã nơi tài sản.
Của cải không phải của ta, chỉ là phước duyên đến rồi đi → quán nhân duyên, không chấp thủ.
Biết bố thí, giúp người, làm thiện nguyện → nuôi dưỡng tâm xả và bi mẫn.
Quả báo chắc chắn là an vui, hạnh phúc → quán nhân quả rõ ràng, tâm an ổn.
THIỀN QUÁN
Khi thở vào, quán chiếu: “Khi sinh ra, ta không mang theo một đồng bạc nào.”
Khi thở ra, quán chiếu: “Khi chết đi, ta cũng chẳng mang theo được gì.”
Thấy rõ tài sản (bhoga) chỉ là pháp hữu vi, vô thường (anicca), không có chủ tể (anattā).
Quán chiếu nhiều lần như vậy, sự dính mắc (upādāna) nơi tài sản dần buông xuống, tâm an tịnh.
“Có sinh thì có chết.”
“Khi sinh không mang đến, khi chết không mang đi.”
“Các hành vô thường, có sanh có diệt.”
Khi ngồi thiền, thiền giả có thể thầm đọc kệ quán:
Sinh ra tay trắng, chết đi tay không.
Tài sản vô thường, không phải của ta.
Rồi chỉ lặng lẽ quan sát cảm thọ khi tâm buông xả được một phần dính mắc.
THIỀN QUÁN
Khi quan sát, ta thấy của cải (bhoga) xuất hiện nhờ nhiều nhân duyên: nỗ lực làm việc, cơ hội, phước báo từ đời trước, sự giúp đỡ của người khác, cả may mắn…
Vì nó do nhiều duyên hợp lại, nên nó không phải “ta”, không phải “của ta”.
Khi duyên tan rã, của cải cũng mất. Giống như mây tụ rồi tan.
Quán như vậy, tâm không còn nắm giữ chặt (upādāna), mà biết sử dụng đúng pháp, biết buông xả.
“Mọi tài sản đều vô thường, không phải của ta.”
“Tự thân là nơi nương tựa của chính mình, của cải, người khác không thể làm chỗ nương.”
“Của cải chính là quả của phước thiện.”
Trong thiền tọa, thiền giả có thể dùng kệ quán:
Của cải vô thường, chẳng phải của ta.
Do phước duyên đến, hết duyên thì đi.
Mỗi lần quán như vậy, tâm dần buông nhẹ sự dính mắc, thay vào đó là niềm biết ơn đối với phước duyên, và sự tự tại khi mất đi.
THIỀN QUÁN
Khi quan sát, ta thấy tâm keo kiệt (macchariya) giống như nắm tay co chặt, cứng, nặng nề.
Khi thực hành bố thí (dāna) và buông xả (cāga), tâm trở nên rộng mở, nhẹ nhõm, như bàn tay mở ra.
Khi hướng tài sản về lợi ích cho người, đặc biệt những người khổ đau, khó khăn, tâm từ (mettā) và tâm bi (karuṇā) khởi sinh, lan tỏa.
Đây không chỉ là hành động xã hội, mà chính là thiền quán về vô ngã và từ bi trong đời sống.
“Bố thí, ái ngữ, hành động lợi ích, và đồng sự - đó là bốn nền tảng gắn kết.”
“Buông xả, từ bỏ, giải thoát, không dính mắc.”
Trong khi hành thiền hoặc trong đời sống, thiền giả có thể dùng kệ quán:
Cho đi sanh phước, tâm mở nhẹ nhàng.
Buông xả nuôi đức, bi mẫn lan tràn.
Khi đọc hoặc niệm như vậy, tâm bạn sẽ tự động chuyển từ trạng thái co rút sang rộng mở, từ ích kỷ sang từ bi.
THIỀN QUÁN
Khi làm một hành động thiện (kusala-kamma), ngay trong hiện tại ta đã cảm nhận một sự nhẹ nhõm, vui thích nơi tâm.
Quán sâu hơn, ta thấy nghiệp thiện ấy giống như hạt giống (bīja): gieo xuống, chắc chắn sẽ nảy mầm thành quả an vui (sukha-vipāka).
Thấy nhân quả rõ ràng, tâm an ổn, không còn hoang mang lo sợ “ngẫu nhiên, may rủi”.
Đây chính là pháp quán nhân quả của nghiệp (kamma-vipāka) trong thiền minh sát.
“Nghiệp lành đem lại quả an vui.”
Kinh Pháp Cú (Dhammapada 118):
“Nếu người làm điều phước thiện, tích lũy công đức, thì quả ấy đưa đến hạnh phúc.”
Khi ngồi thiền, thiền giả có thể dùng kệ quán:
Nhân lành gieo xuống, quả thiện trổ ra.
Quả báo hạnh phúc, tâm an lạc hòa.
Lập đi lập lại như vậy, tâm thiền giả dần vững niềm tin vào nhân quả, an trú trong bình an.
Như vậy thiền giả đã có đủ 4 đoạn quán:
Sinh không mang đến, tử không mang đi → vô thường, vô ngã.
Của cải không phải của ta → duyên sinh, không chấp thủ.
Biết bố thí, giúp người → nuôi dưỡng xả và bi mẫn.
Quả báo chắc chắn an vui → quán nhân quả, tâm an ổn.
