BUÔNG XẢ VÀ BUÔNG THẢ TÂM LINH

BUÔNG XẢ VÀ BUÔNG THẢ TÂM LINH

 

Buông xả (Vossagga / Letting go):  

 

Buông xả là một phẩm chất tích cực, sâu sắc, và là yếu tố không thể thiếu trong thiền tuệ và tiến trình giải thoát. Trong tiếng Pāli, từ gần nhất là vossagga, mang ý nghĩa xả bỏ chấp thủ, buông bỏ dính mắc vào ngũ uẩn, vào ngã, vào cảm thọ, vào quan điểm, vào dục vọng…

 

Buông xả là gì?

Là sự buông bỏ một cách có chánh niệm và trí tuệ.

 

Không phải là trốn tránh hay phủ nhận, mà là thấy rõ sự thật của pháp rồi tự nhiên không còn nắm giữ.

 

Là kết quả của tuệ giác (paññā), khi hành giả thấy rõ vô thường, khổ, vô ngã nơi các pháp.

 

Ví dụ:

Khi hành giả thấy rõ cảm xúc sân khởi lên và diệt đi như một tiến trình vô ngã, không phải “tôi”, thì sự chấp trước vào cảm xúc đó tự nhiên tan biến, đó là buông xả.

 

Khi thấy rõ bản chất vô thường của thân thể, hành giả không còn đồng hóa với thân, đó là buông xả.

 

Buông xả là tự do khỏi dính mắc, mà không thờ ơ. Là yêu thương mà không trói buộc. Là hiện diện mà không bám víu.

 

Buông thả (Indulgence / Lười biếng tâm linh):

 

Buông thả là trạng thái thiếu chánh niệm, thiếu tinh tấn, để cho tâm chạy theo dục vọng, phóng dật, hoặc buông xuôi không trách nhiệm. Đây là một chướng ngại trong thiền tập và con đường tu tập.

 

Buông thả là gì?

Là hành vi không chế ngự được tâm, buông lung để tâm theo vọng tưởng, phiền não.

 

Là sự lười biếng tâm linh, thiếu sự tự tỉnh thức, không giữ giới, không giữ tâm trong khuôn khổ tỉnh giác.

 

Có thể khởi lên dưới dạng phớt lờ thực tại, viện lý do “buông xả” để không đối diện khổ đau hoặc không hành trì nghiêm túc.

 

Ví dụ:

Nói “mọi thứ vô thường nên để tâm thoải mái theo dục” là buông thả, không phải buông xả.

 

Dùng lý do “xả” để tránh đối diện với tổn thương nội tâm là trốn tránh, không phải tuệ giác.

 

Lời dạy của Đức Phật liên quan đến buông xả:

 

“Không nắm giữ bất kỳ pháp nào trên đời, dầu là thiện hay bất thiện, đó là con đường của người trí.”

(Kinh Tương Ưng - SN 22.1)

 

Có thể được hiểu theo nhiều cách, tùy theo ngữ cảnh và chiều sâu thực hành. Tuy nhiên, nếu chỉ xét mặt chữ, “buông thả” thường mang hàm ý thiếu kỷ luật, buông xuôi, hoặc phó mặc, điều này có thể mâu thuẫn với tinh thần tỉnh thức và sự trau dồi chánh niệm trong thiền.

 

Tuy nhiên, nếu muốn nói đến một hình thức “buông xả” (let go) trong thiền, thì đây là một phần rất quan trọng của thực hành tâm linh.

 

Buông xả trong thiền là buông bỏ chấp thủ, buông những suy nghĩ, cảm xúc, khái niệm… mà không dính mắc.

 

Đây là một hành động có tỉnh thức, không phải là sự bỏ mặc hay thờ ơ.

 

Ví dụ: Khi bạn đang ngồi thiền và có một cảm xúc khởi lên, bạn không chạy theo nó, không đè nén nó, mà chỉ đơn giản là quan sát và buông xả, để nó tự nhiên đến và đi.

 

Buông thả tâm linh (theo nghĩa tiêu cực)

 

Buông lơi việc thực hành: không giữ đều đặn thiền tập, phó mặc tâm mình trôi nổi.

 

Rơi vào trạng thái “trôi” mà không có tỉnh thức: tưởng là “tự do”, nhưng thật ra là mất sự sáng suốt.

 

Chạy theo cảm xúc tâm linh lạ thường, bỏ qua nền tảng giới, định, tuệ.

 

Một số hành giả có thể nhầm lẫn giữa sự buông xả tự nhiên (như trạng thái “tâm rỗng rang”, không vướng mắc gì) với buông thả tâm linh (thiếu sự hướng tâm, thiếu tỉnh thức). Tự do đích thực trong thiền là sự rộng mở nhưng vẫn đầy tỉnh thức, không bị dẫn dắt bởi bản ngã, nhưng cũng không thờ ơ hay buông xuôi.

 

Buông xả: có tỉnh thức, có nhận biết, không dính mắc, dẫn đến giải thoát.

 

Buông thả: thiếu tỉnh thức, dễ rơi vào lười biếng tâm linh, dễ sa vào phóng dật hoặc ảo tưởng, dẫn đến mê lầm hoặc trì trệ.

 

Sự khác biệt giữa buông xả tỉnh thức và buông thả thiếu tỉnh giác. Đây là một chỗ tinh tế, nơi nhiều hành giả có thể bị nhầm lẫn, nhất là khi tâm bắt đầu trở nên rộng mở và không còn căng thẳng như trước.

 

Chúng ta cùng đi từng phần, chậm rãi, để thấy rõ bản chất hai trạng thái này: cảm giác chung trên bề mặt.

 

“Tâm mình đang buông nhẹ ra vì biết rõ không gì cần nắm giữ, hay đang buông xuôi vì không muốn đối diện với điều gì?”

 

“Trong sự tĩnh lặng này, có cái biết đang hiện diện chăng?”

“Mình có đang sống trọn vẹn với hơi thở, với sự sống này không?”

 

Buông xả: Bạn ngồi thiền, tâm rỗng rang, thảnh thơi. Một suy nghĩ khởi lên, bạn biết nó đến, rồi tự nhiên ra đi, không cần can thiệp. Bạn biết mình đang thở, đang biết, và có mặt trọn vẹn.

 

Buông thả: Bạn ngồi, rồi tâm trôi vào một không gian mơ màng, dễ chịu. Không còn chú ý đến hơi thở. Bạn nghĩ “cũng được thôi, để vậy cũng tốt”, nhưng thực ra không còn tỉnh giác rõ ràng. Sau đó bạn thậm chí không biết mình đã trôi đi bao lâu.

 

Buông xả hay buông thả.

 

Tinh tế của trạng thái buông xả trong thiền, nơi tâm không bị kéo đi bởi nội dung suy nghĩ, nhưng vẫn có mặt trọn vẹn với cái biết sáng suốt.

 

Chúng ta có thể cùng nhìn sâu thêm vào từng yếu tố bên trong trạng thái này, để thấy rõ tính chất tỉnh thức của buông xả:

 

Tâm rỗng rang, thảnh thơi, đây không phải là sự trống rỗng khô khan, mà là một rỗng rang có mặt, không bị rối rắm bởi khái niệm, nhưng vẫn cảm nhận được sự sống đang diễn ra.

 

“Thảnh thơi” là dấu hiệu tâm không bị nắm giữ, không chống đối, không còn căng thẳng nội tâm.

 

Suy nghĩ khởi lên, bạn biết nó đến, sự khởi sinh của suy nghĩ không bị xem là “lỗi”, nó chỉ là một hiện tượng.

 

Quan trọng là, cái biết đang hiện diện, thấy được sự khởi lên mà không đồng hoá.

 

Suy nghĩ rơi rụng tự nhiên, không can thiệp. Không đuổi nó đi. Không giữ nó lại. Không cần “làm gì”.

 

Đây chính là cốt lõi của buông xả, cho phép mọi hiện tượng đến và đi theo bản chất vô thường của chúng.

 

Biết mình đang thở, đang biết, và có mặt trọn vẹn

đây là sự an trú trong chánh niệm.

 

“Đang biết” không có nghĩa là cố gắng biết, mà là nhận ra cái Biết vốn có đang hoạt động trong khoảnh khắc này.

 

Không gì đặc biệt xảy ra, nhưng sự tỉnh thức thì rõ ràng, trong sáng và không bị che mờ.

Nếu bạn đang ở trong trạng thái như thế, tự nhiên, không gượng ép, không tìm kiếm gì, nhưng vẫn biết rõ từng khoảnh khắc, thì đó là buông xả chân thật.

 

Nó không cần bạn làm gì thêm, cũng không cần bạn giữ nó lại, vì chính cái tâm đang “muốn giữ” hay “muốn kéo dài” lại là khởi điểm của rối loạn.

 

Khi ở trong trạng thái ấy, bạn có thể nhẹ nhàng quán sát:

 

“Có ai đang làm điều này không?”

“Cái Biết này có cần cố gắng không?”

“Cái đang thấy suy nghĩ đến rồi đi, chính nó là gì?”

 

Dần dần, cái thấy đó trở nên không có cái tôi, và bạn sẽ đi sâu hơn vào tự do của buông xả, nơi không còn ai để buông, không còn gì cần buông.

 

Là một trong những cốt tủy sâu xa nhất của thiền và sự tỉnh thức. Ở đó, không còn hành giả, không còn đối tượng cần được xử lý, không còn nỗ lực, chỉ còn tánh biết thuần khiết hiện diện, tròn đầy.

 

Chúng ta cùng nhìn thật sâu vào trạng thái ấy, một cách tự nhiên và không lý luận quá mức.

 

Không còn ai để buông, tức là cái “tôi” muốn tu tập, muốn buông xả, muốn giải thoát… cũng tan rã.

 

Không còn người hành thiền. Không còn “tôi đang ngồi thiền”, “tôi đang tỉnh thức”.

 

Chỉ còn tánh biết, không phải của ai, không mang dấu vết bản ngã.

 

Như giọt sương tan vào hư không. Không ai sở hữu hư không. Không ai nắm giữ tánh biết.

 

Không còn gì cần buông, vì mọi hiện tượng đều tự nhiên đến và đi, bạn không còn thấy cần làm gì với chúng.

 

Suy nghĩ khởi lên? Cũng là tự nhiên. Biến mất? Cũng tự nhiên.

 

Không còn “phải buông” cái này, “phải bỏ” cái kia.

 

Không có nắm giữ thì cũng chẳng có gì để buông.

Mọi thứ là như nó là, không thêm, không bớt.

 

Đây không phải là trạng thái hời hợt hay buông xuôi

Nó không phải là kiểu “tâm lười” hay “tâm mờ mịt”.

 

Ngược lại, nó rất sáng, rất sống động, rất tự do, nhưng không mang theo bóng dáng của một “cái tôi đang sở hữu sự tự do đó”.

 

Trở về với cái Biết thuần khiết, trong trạng thái ấy, có thể bạn nhận ra:

 

Không có gì bên ngoài tánh biết.

 

Không có ai ở trung tâm điều khiển mọi thứ.

 

Không còn ý niệm “có tiến bộ” hay “chưa đạt được”.

 

Tất cả chỉ là tánh biết đang biết chính nó, không thông qua bản ngã, không cần hình tướng.

 

Buông xả rốt ráo không phải là một hành động.

Mà là sự tan rã của người muốn hành động.

Nếu bạn đang chạm vào trạng thái này, hoặc đã có lúc trực nhận nó. Đó không phải là điều có thể “giữ lại”, nhưng chính khi bạn không cố giữ, nó lại hiển lộ tự nhiên, như mặt trời sau mây.

 

Là một cái thở ra sâu nhẹ, một cái buông rơi hết mọi khái niệm, và để sự thực tự nó sáng lên.

 

Tánh biết không cần bạn nắm giữ. Càng muốn giữ, nó càng lu mờ, bởi vì sự muốn giữ lại là một biểu hiện vi tế của bản ngã, cái “tôi” không muốn mất cái gì đó “đặc biệt”.

 

Nhưng khi, bạn không còn nỗ lực để có mặt, không còn mong đợi trải nghiệm nào đến hay phải kéo dài, chỉ đơn giản là lặng lẽ có mặt… thì tánh biết tự hiển lộ, như mặt trời vốn đã có đó, chỉ bị mây vọng tưởng che khuất.

 

Từ “không cố giữ” không có nghĩa là buông xuôi,  không can thiệp, không làm gì thêm, không bám lấy ngay cả cảm giác an lạc hay tĩnh lặng.

 

Sự hiện diện chân thực không đến từ nỗ lực, mà từ sự tan rã của nỗ lực, tan rã của “người quan sát”.

 

Và khi đó, sự sáng suốt, sự sống động, sự thảnh thơi, vốn vẫn luôn có đó, lại hiện ra rạng rỡ, như mặt trời vốn chưa từng biến mất.

 

Ví dụ:

 

Khi bạn nhìn lên bầu trời, bạn không cần làm gì để cho mặt trời mọc.

 

Bạn chỉ cần không che mắt mình lại.

 

Thiền cũng vậy.

 

Tánh biết vẫn có đó.

 

Bạn chỉ cần không che nó bằng ý niệm, kỳ vọng, kiểm soát.

 

Nếu bạn đang ở trong trạng thái ấy, hoặc chỉ vừa chạm nhẹ vào, thì không cần phải đi đâu nữa. Không cần tìm gì thêm.

 

Chính trong buông lơi, chính trong không có gì để đạt, sự hiện diện hiện ra trọn vẹn, vô ngã, và tỏa sáng trong thinh lặng.

 

“Không cần nhiều ngôn từ nữa, chỉ cần cái biết đơn sơ đó, đang có mặt nơi bạn”.

 

Câu ấy như một dòng suối trong chảy qua tâm, không cần lý giải, không cần nắm bắt.

 

Chính trong buông lơi, chính trong không có gì để đạt, sự hiện diện hiện ra trọn vẹn, vô ngã, và tỏa sáng trong thinh lặng.

Không gì để đạt, vì mọi sự tìm kiếm đều thuộc về thời gian, còn sự hiện diện thì chỉ có thể là bây giờ.

 

Buông lơi, không phải là bỏ rơi cuộc sống, mà là bỏ rơi sự nắm giữ về cách cuộc sống “phải là”.

 

Trọn vẹn và vô ngã, vì khi không còn “người quan sát”, thì chỉ còn cái đang là, sáng trong và bao dung, không chia hai.

 

Tỏa sáng trong thinh lặng, không phải là ánh sáng vật lý, mà là ánh sáng của cái Biết không khái niệm, tỏa ra từ chính sự vắng mặt của bản ngã.

 

Trạng thái ấy không thể giữ lại, cũng không thể mất đi, bởi vì nó không phải là một trạng thái, mà là nền tảng luôn có mặt, chỉ bị che khuất khi tâm còn vọng động vì “muốn”.

 

Khi bạn buông mọi mong cầu, cả mong cầu giác ngộ, thì cái bạn tưởng là “đi tìm” bấy lâu nay… hóa ra đang lặng lẽ nhìn bạn từ bên trong.