HÀNH THIỀN ĐỂ HIỂU VÀ BIẾT BẢN CHẤT CỦA SỰ VẬT
Mà không bị chi phối bởi cảm xúc hay thành kiến. Khi tâm tĩnh lặng, ta có thể thấy rõ mọi thứ như chúng vốn là, thay vì bị bóp méo bởi suy nghĩ chủ quan.
Khi tâm tĩnh lặng, ta quan sát sự vật một cách trực tiếp, không bị chi phối bởi những lớp suy diễn hay cảm xúc cá nhân. Điều này giúp ta hiểu rõ bản chất của mọi thứ, thay vì nhìn chúng qua lăng kính của mong muốn, sợ hãi hay định kiến.
Khi tâm không còn dao động bởi mong muốn, sợ hãi hay định kiến, ta có thể tiếp cận thực tại một cách chân thật nhất. Điều này không chỉ giúp ta hiểu rõ bản chất của sự vật mà còn giúp ta sống an nhiên, không bị cuốn theo những ảo tưởng do tâm trí tạo ra.
Điều đó rất bình thường. Cuộc sống hàng ngày luôn đầy những tác động bên ngoài khiến tâm dễ dao động—lo toan, trách nhiệm, cảm xúc, hay những kỳ vọng từ bản thân và người khác. Giữ được sự tĩnh lặng trong những hoàn cảnh đó không phải là điều dễ dàng.
Nhưng có lẽ thay vì cố gắng giữ sự tĩnh lặng một cách tuyệt đối, ta có thể rèn luyện khả năng quay về với sự tĩnh lặng ngay khi nhận ra tâm đang xao động. Chỉ cần nhận biết được mình đang bị cuốn theo suy nghĩ hay cảm xúc, đó đã là một bước tiến lớn.
Có nhiều cách để giúp tâm trở lại trạng thái cân bằng khi bị xao động. Một số phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả có thể là:
Chỉ cần dừng lại một chút, chú ý đến nhịp thở vào ra, ta có thể cảm nhận sự bình an ngay trong khoảnh khắc hiện tại.
Không cố gắng đẩy chúng đi hay bám chấp vào chúng, chỉ đơn giản quan sát như một người ngoài cuộc.
Dành một chút thời gian ngồi yên, theo dõi suy nghĩ và cảm xúc mà không phản ứng với chúng.
Khi đi bộ chậm rãi, cảm nhận từng bước chân và kết nối với hiện tại, ta có thể lấy lại sự thư thái.
Nhìn ngắm cây cỏ, lắng nghe tiếng chim hót hay đơn giản là ngồi yên dưới bóng cây có thể giúp tâm lắng dịu.
Đôi khi, chính việc cố gắng kiểm soát mọi thứ làm ta mệt mỏi. Khi chấp nhận rằng có những thứ nằm ngoài khả năng của mình, ta sẽ nhẹ nhàng hơn.
Sự kiểm soát đôi khi chỉ là một ảo tưởng khiến ta thêm căng thẳng. Khi ta cố nắm giữ mọi thứ theo ý mình, tâm sẽ luôn trong trạng thái lo lắng, bất an. Nhưng khi biết chấp nhận rằng có những điều không thể thay đổi và buông bỏ sự bám víu vào kết quả, ta sẽ thấy nhẹ nhàng và thanh thản hơn.
Buông bỏ không có nghĩa là thụ động hay buông xuôi, mà là biết giới hạn của mình, làm hết sức trong khả năng, rồi để mọi thứ tự nhiên diễn ra.
Khi buông bỏ, ta không còn bị gánh nặng của mong cầu hay lo lắng chi phối, từ đó tâm trở nên nhẹ nhàng hơn.
Ta không còn bị mắc kẹt trong những suy nghĩ về kiểm soát hay kỳ vọng. Tâm không còn bị kéo căng bởi mong cầu đạt được hay sợ hãi mất đi. Thay vào đó, ta chấp nhận mọi thứ như chúng đang là, và chính sự chấp nhận ấy mang lại sự bình an thực sự.
Buông bỏ không phải là điều có thể làm ngay lập tức, mà là một quá trình rèn luyện liên tục. Bởi vì tâm trí con người vốn có xu hướng bám víu vào những gì quen thuộc—kể cả đó là những suy nghĩ, cảm xúc hay mong cầu đã làm mình khổ.
Muốn buông bỏ, trước tiên ta cần nhận diện được những gì mình đang bám chấp, quan sát chúng với sự tỉnh thức, rồi dần dần thả lỏng. Không phải lúc nào cũng dễ dàng, nhưng mỗi lần buông được một chút, ta lại cảm thấy nhẹ nhàng hơn một chút.
Tham và sân là hai trạng thái tâm rất mạnh, và cũng là những thứ khó buông bỏ nhất. Chúng thường khởi lên một cách tự nhiên trong những hoàn cảnh cụ thể—tham khi mong muốn điều gì đó theo ý mình, và sân khi gặp điều trái ý.
Nhưng bạn đã nhận ra rằng tham và sân vẫn còn trong mình, đó đã là một bước tiến quan trọng. Vì khi có sự nhận biết, ta không còn bị chúng dẫn dắt hoàn toàn nữa. Từ đó, ta có thể quan sát chúng một cách tỉnh thức, không đồng hóa với chúng, và dần dần giảm bớt sự bám chấp.
Khi tâm mất Chánh niệm, ta dễ bị cuốn theo tham và sân mà không nhận ra. Khi không có sự tỉnh thức, tham có thể làm ta chạy theo những ham muốn không cần thiết, và sân có thể khiến ta phản ứng một cách nóng vội, gây đau khổ cho chính mình và người khác.
Nhưng khi có Chánh niệm, ta có thể nhận diện những trạng thái này ngay khi chúng khởi lên. Chỉ cần thấy rõ: “À, đây là tham” hay “Đây là sân,” chúng đã mất đi một phần sức mạnh. Ta không còn bị chúng dẫn dắt một cách vô thức nữa.
Duy trì Chánh niệm trong đời sống hằng ngày là một sự rèn luyện liên tục, nhưng có một số cách giúp ta thực hành dễ dàng hơn:
Dành vài giây để chú ý đến hơi thở bất cứ khi nào có thể, nhất là khi cảm thấy tâm dao động.
Không cần phản ứng ngay, chỉ cần thầm nhận diện: “Đây là tham,” “Đây là sân,” “Đây là lo lắng.” Khi thấy rõ, ta bớt bị cuốn theo.
Khi ăn, chỉ ăn. Khi đi, chỉ đi. Khi làm việc, chỉ làm việc. Không để tâm bị phân tán bởi suy nghĩ vẩn vơ.
Chẳng hạn, mỗi khi nghe tiếng chuông điện thoại, nhìn thấy màu xanh, hoặc khi mở cửa, ta nhắc mình quay về với hiện tại.
Khi ta chậm lại, ta dễ quan sát tâm hơn. Làm gì cũng có chút chậm rãi, nhẹ nhàng, giúp duy trì sự tỉnh thức.
Dù chỉ 30-60 phút mỗi ngày, thiền giúp tâm ổn định và Chánh niệm trở thành thói quen tự nhiên hơn.
