GIỮ ĐƯỢC SỰ KHIÊM TỐN KHI THÀNH CÔNG
Thiền giả được dạy phải quan sát tất cả hiện tượng xảy ra như chúng đang là, với thái độ không dính mắc và không chống đối. Khi thành công đến, dù là về vật chất, danh tiếng hay trí tuệ, thiền giả vẫn quay về quan sát thực tánh của hiện tượng:
Thành công là vô thường, không có gì chắc chắn, không phải là “ta”, “của ta” hay “tự ngã của ta” (anicca, dukkha, anattā).
Nếu không có chánh niệm, thành công dễ nuôi dưỡng ngã mạn (māna) - một trong mười kiết sử (saṃyojana) trói buộc luân hồi.
TUY NHIÊN, VỚI TRÍ TUỆ SINH KHỞI TỪ THIỀN, THIỀN GIẢ THẤY RÕ:
“Ngay cả thành công cũng chỉ là một tập hợp nhân duyên tạo thành, và sẽ tan rã theo nhân duyên. Không có gì để ngã mạn.”
TRONG KINH PHÁP CÚ, ĐỨC PHẬT DẠY:
“Người sống đời phạm hạnh, dù được người đời tán thán hay chê bai, vẫn giữ tâm bình thản như tảng đá không lay động bởi gió.”
(Pháp Cú 81)
Vậy nên, sự khiêm tốn không phải là một vai diễn đạo đức, mà là kết quả tự nhiên của trí tuệ thấy rõ bản chất vô thường, khổ, vô ngã của mọi hiện tượng - bao gồm cả “thành công”.
Kiên trì khi thất bại - nhìn theo ánh sáng của Chánh Niệm và Tứ Niệm Xứ.
Thất bại, dưới con mắt của thiền giả Minh Sát, là một hiện tượng tâm và pháp có thể được quan sát như bất kỳ hiện tượng nào khác.
HỌ KHÔNG TRỐN TRÁNH THẤT BẠI, MÀ QUAY VỀ QUAN SÁT:
Cảm thọ khổ do thất bại sinh ra.
Tâm sân hoặc chán nản trỗi dậy.
Những suy nghĩ tiêu cực, tự trách hay đổ lỗi.
Thiền giả quan sát chúng mà không đồng hóa với chúng - không xem chúng là “tôi đang thất bại”, mà chỉ thấy pháp đang sinh diệt.
NHƯ ĐỨC PHẬT DẠY TRONG KINH TĂNG CHI BỘ (AN 4.36):
“Ta không thấy một pháp nào khác, này các Tỳ-kheo, đưa đến đau khổ lớn như tâm không được huấn luyện.”
Ngược lại, tâm được rèn luyện qua thiền tập sẽ sinh ra nghị lực, kiên định, và bình an, dù giữa thất bại.
Tâm thế phát triển bền vững - kết nối với con đường Bát Chánh Đạo.
Cả hai thái độ trên - khiêm tốn khi thành công, và kiên trì khi thất bại - đều là kết quả của Chánh Tư Duy, Chánh Niệm, và Chánh Định trong Bát Chánh Đạo.
Khi tâm không còn dao động trước thành bại, thiền giả sống ổn định, tỉnh thức, và phát triển vững chắc từ bên trong.
Như trong Kinh Tương Ưng Bộ (SN 22.59 - Kinh Anatta-lakkhaṇa), đức Phật dạy các vị Tỳ-kheo quán sát thân, thọ, tưởng, hành, thức là vô ngã, để từ đó buông xả mọi chấp thủ, dù là chấp vào thành công hay thất bại.
Thành công cần được thấy là duyên sinh và vô thường - để tránh ngã mạn, sinh ra khiêm tốn tự nhiên.
Thất bại cần được tiếp xúc với tâm bình an, như một pháp để quan sát, không là ta, không là của ta - để sinh ra nghị lực và kiên trì.
Phát triển bền vững là hệ quả của trí tuệ (paññā) sinh ra từ chánh niệm, chánh định và sự thực hành bền bỉ của Minh Sát.
GIẢI THÍCH SÂU HƠN, DỰA TRÊN KINH ĐIỂN VÀ TUỆ GIÁC THIỀN:
Thành công là duyên sinh (paṭicca samuppāda)
Theo giáo lý Duyên khởi, không có gì sinh khởi một cách độc lập. Thành công cũng là kết quả của vô số điều kiện hội tụ, trong đó có những điều nằm ngoài khả năng kiểm soát của bản thân:
Môi trường thuận lợi
Người hỗ trợ đúng lúc
Cơ hội đúng thời
Cả những nỗ lực từ kiếp trước (nếu nhìn theo nhân quả nhiều đời)
Nhận ra điều này, thiền giả không còn cho rằng “ta là người làm nên thành công”, mà thấy rằng thành công là một dòng nhân quả vận hành theo pháp (dhamma).
Đức Phật dạy trong Kinh
Tương Ưng Bộ Kinh (Saṁyutta Nikāya) - Chương Duyên khởi (Nidāna-saṁyutta)
Kinh số SN 12.1 – Kinh Duyên khởi (Paṭiccasamuppāda Sutta)
“Do cái này có mặt, cái kia có mặt; do cái này sinh, cái kia sinh.”
(Imasmiṁ sati, idaṁ hoti. Imass’ uppādā, idaṁ uppajjati.)
Câu này nói lên bản chất liên hệ nhân duyên của mọi sự vật, kể cả những điều ta tưởng là “thành công của riêng ta”.
THÀNH CÔNG LÀ VÔ THƯỜNG (ANICCA)
Dù đạt được thành công, thiền giả quán sát kỹ sẽ thấy:
Niềm vui vì thành công đến rồi đi.
Kết quả đạt được cũng sẽ thay đổi, phai mờ, hoặc bị thay thế.
Người tán thán hôm nay có thể chỉ trích ngày mai.
Không có gì trong thành công là bền vững hay đáng để bám víu.
NHƯ TRONG KINH PHÁP CÚ:
“Các pháp hữu vi là vô thường, có sinh thì có diệt.” (Pháp Cú, kệ 277)
Quán như vậy, tâm tự động buông xuống sự bám chấp vào thành tựu. Khi đó, khiêm tốn không còn là một thái độ gượng ép - mà là kết quả của trí tuệ.
Khiêm tốn sinh ra từ thấy rõ vô ngã (anattā)
Ngã mạn khởi lên khi ta đồng hóa bản thân với thành tựu: “Tôi giỏi”, “Tôi đặc biệt”, “Tôi là nguyên nhân thành công”.
NHƯNG TRONG THIỀN, THIỀN GIẢ THƯỜNG XUYÊN QUÁN CHIẾU:
Không có “tôi” thật ở trong thân.
Không có “tự ngã” nào điều khiển hoàn toàn mọi việc.
Thân, thọ, tâm, pháp chỉ là dòng vận hành pháp.
