MỘT ẤM NƯỚC QUÁ ĐẦY, MÀ CỦI LẠI ÍT
Là một ẩn dụ rất sâu sắc khi nhìn dưới ánh sáng của thiền.
Ta có thể hiểu như sau:
“Ấm nước quá đầy” - Tâm bị chất chứa quá nhiều
Một ấm nước quá đầy là hình ảnh của tâm nhiều suy nghĩ, lo toan, ham muốn, ý niệm.
Khi tâm đầy ắp những điều ấy, dù ta có cố “đun sôi” bằng công phu, tinh tấn hay tìm thêm “củi” (tức là thêm phương pháp, thêm nỗ lực), năng lượng sẵn có cũng không đủ để làm “nước” sôi.
Tâm đầy thì sức nóng của chánh niệm không lan tỏa được - vì năng lượng bị phân tán.
“Củi ít” - Năng lượng tỉnh thức, chánh niệm còn yếu
Củi là sức tỉnh thức, sự chú tâm, năng lượng chánh niệm.
Trong ta, củi thường không nhiều, vì ta còn mải theo các hoạt động của thân, của ý, của đời sống.
Nếu cố tìm thêm củi - nghĩa là cố “làm thêm”, “cố tu thêm” trong khi tâm chưa buông bớt - thì chỉ là thêm nỗ lực mà chưa có sự an trú.
“Chỉ cần rót bớt đi” - Buông bớt, giản bớt, trở về sự đủ
Rót bớt nước chính là buông bớt những thứ không cần thiết trong tâm:
bớt nghĩ,
bớt nắm giữ,
bớt lý luận,
bớt muốn “thành công” trong tu tập.
Khi ta buông bớt, tâm trở nên nhẹ, đủ, vừa phải.
Lúc đó, dù củi không nhiều - năng lượng tỉnh thức ít ỏi vẫn đủ để làm nước sôi, tức là tâm sáng, tĩnh, và ấm áp.
“Vẫn đủ để có một tách trà ấm” - Sự an lạc giản dị của thiền
Một tách trà ấm là biểu tượng cho sự an lạc tự nhiên, không cầu toàn, không dư thừa.
Thiền không phải là “đạt được nhiều”, mà là đủ, đúng mức, và rõ biết.
Chỉ cần bớt đi một chút, ta đã thấy trong tâm mình có “một tách trà ấm” - một niềm an lành, tỉnh sáng, nhẹ nhàng - đơn giản mà trọn vẹn.
Nếu tóm lại trong tinh thần thiền:
“Đừng thêm - hãy bớt.
Khi tâm bớt đầy, ánh sáng tỉnh thức tự nhiên đủ để sưởi ấm lòng ta.”
Là tinh túy của thiền.
Ta không cần phải thêm vào mình những tri thức, kỹ thuật, mục tiêu hay hình mẫu nào khác.
Mọi thứ thật ra đã có sẵn.
Chỉ vì ta thêm quá nhiều - ý muốn, sợ hãi, so sánh, cố gắng đạt tới - nên ánh sáng vốn tự nhiên ấy bị che phủ.
“Khi tâm bớt đầy, ánh sáng tỉnh thức tự nhiên đủ để sưởi ấm lòng ta.”
Không phải ta “tạo ra” ánh sáng ấy, mà chỉ trở về và để cho nó tự hiện.
Như mặt trăng đã luôn có đó, chỉ cần mây tan đi, ánh sáng liền tỏa rạng.
Trong đời sống hằng ngày, điều này có thể được thực hành rất nhẹ nhàng:
Khi thấy tâm chật chội, không cố gắng xua đuổi, chỉ dừng lại, thở và nhận biết.
Khi thấy mình đang “thêm” - thêm suy nghĩ, thêm lý do, thêm nỗ lực - chỉ mỉm cười, buông bớt.
Và khi tâm dần lắng xuống, ta sẽ nhận ra một sự ấm áp tự nhiên - không từ bên ngoài, mà từ chính sự trong sáng, tĩnh lặng bên trong.
Khi không còn cố gắng để được sáng, thì ánh sáng tự nhiên chiếu soi.
Khi không còn tìm kiếm an lạc, thì an lạc lặng lẽ có mặt.
Nó mang tinh thần buông, và thuận theo tự nhiên trong thiền một cách rất sâu.
Trong sự tĩnh lặng của thiền, “cố gắng để được sáng” chính là một lớp mây che đi ánh sáng vốn đã hiện hữu.
Khi ta buông cả cái “muốn sáng”, buông cả cái “muốn thấy rõ”, chỉ còn sự biết thuần khiết, không mang ý đồ, thì ánh sáng ấy - vốn chưa từng tắt - tự chiếu soi.
Không phải ta trở nên sáng hơn, khi tâm trí bắt đầu lắng xuống, các suy nghĩ và cảm xúc này sẽ giảm thiểu, và tâm trí sẽ trở nên yên tĩnh và tập trung hơn, để cái sáng vốn sẵn nơi tâm hiển lộ trọn vẹn.
Giống như mặt nước hồ khi không còn gợn sóng không cần ai đánh bóng, chỉ cần gió ngừng, thì mặt trăng liền hiện tròn trong đó.
Khi không còn cố gắng để được sáng,
Ánh sáng tự nhiên chiếu soi.
Khi không còn tìm cách để được yên,
Sự yên lặng vốn có tự nở hoa.
Không cần làm gì thêm,
Chỉ cần không thêm gì nữa.
Như một hơi thở chạm vào cội nguồn của thiền.
Nó gợi nhắc rằng: an lạc không phải là điều để đạt được, mà là điều để nhận ra.
Khi còn tìm kiếm an lạc, nghĩa là trong tâm vẫn có người đi tìm - vẫn có khoảng cách giữa “ta” và “an lạc”.
Khoảng cách ấy chính là nguyên nhân của bất an.
Nhưng khi ta ngừng tìm kiếm, ngừng mong rằng mình phải yên, phải sáng, phải hạnh phúc - thì tâm trở lại sự tĩnh nhiên của chính nó.
Trong đó, an lạc không đến từ bên ngoài, mà tự có mặt - như hương thoảng trong gió, không ai mang đến, cũng chẳng từ đâu đi.
Vì khi còn hướng ra ngoài, ta đã rời khỏi chính mình.
Còn “tự có mặt - như hương thoảng trong gió” - là hình ảnh rất đẹp trạng thái tâm trí trong đó sự nhận thức và hiểu biết trở nên yên tĩnh, ổn định và tự nhiên, không nắm bắt được, không thể sở hữu, chỉ cảm nhận bằng sự hiện diện lặng lẽ.
Và “không ai mang đến, cũng chẳng từ đâu đi” - chính là cái bản chất thực sự của hiện thực, vượt ra ngoài các khái niệm về sinh và diệt, hãy nhìn nhận và hướng về tự tánh của mình, nhận thức rằng tự tánh ấy vốn có sẵn tính chất an nhiên trường tồn, không bị dao động bởi các trạng thái tạm thời của thế giới. Khi đạt được sự nhận thức này, thiền giả không còn bị xao lạc bởi ngoại cảnh, mà an nhiên, bình thản trong chánh niệm và hiểu rõ bản chất của mọi sự vật là vô thường, vô ngã.
Trong hơi thở của thiền, đó là trạng thái “chỉ như vậy” (tathatā) - mọi thứ đơn thuần là như nó đang là, không thêm, không bớt, và trong đó, an lạc chính là bản tính của hiện hữu.
